Dojrzałość szkolna

DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA

Fakt pójścia przez dziecko do szkoły stanowi zwykle dla niego wielkie przeżycie. Razem z dzieckiem wydarzenie to przeżywają rodzice.
Należy wiedzieć, że większość dzieci osiąga tak zwaną gotowość do czytania i pisania dopiero w 7 r. ż., dlatego uczenie 5, 6 latka czytania i pisania może się mijać z celem. Trzeba zdać sobie sprawę, że w wieku 7 lat zachodzą bardzo istotne zmiany w rozwoju psychicznym i fizycznym dziecka. Zmiany te łączą się z faktem pójścia dziecka do szkoły. Dziecko osiąga wtedy dojrzałość szkolną.

DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA JEST TO STAN RÓWNOWAGI POMIĘDZY WYMAGANIAMI SZKOŁY A MOŻLIWOŚCIAMI DZIECKA. (ujęcie statystyczne).

DOJRZAŁOŚC SZKOLNA TO DŁUGOTRWAŁY PROCES PRZEMIAN PSYCHOFIZYCZNYCH, KTÓRY PROWADZI DO PRZYSTOSOWANIA SIĘ DZIECKA DO SZKOLNEGO SYSTEMU NAUCZANIA POCZĄTKOWEGO. (ujęcie dynamiczne).

Określając stopień dojrzałości szkolnej należy brać pod uwagę trzy aspekty:

• rozwój umysłowy
• rozwój fizyczny
• rozwój emocjonalno-społeczny

I. Rozwój umysłowy

Prawidłowy pozwala na osiąganie dobrych wyników w nauce. Związany jest z właściwym rozwojem spostrzegania, myślenia, uwagi, pamięci oraz mowy.
Spostrzeganie w wieku 4-5 lat jest jeszcze całościowe. Dziecko nie potrafi więc rozróżnić wszystkich elementów oglądanego obrazu, podzielić go na elementy (czyli dokonać analizy), czy połączyć elementów w całość (dokonać syntezy). Z punktu widzenia nauki czytania i pisania najważniejszy jest rozwój funkcji spostrzegania wzrokowego i słuchowego.
Mowa: 7-latek swobodnie posługuje się mową potoczną, w wypowiedziach swobodnie stosuje zdania pojedyncze, złożone, z łatwością porozumiewa się z otoczeniem, przekazuje swoje myśli, pragnienia, słownie wyraża swoje uczucia.
Sześciolatki powinny realizować wszystkie głoski, wymowa powinna być prawidłowa, dopuszczalne jest jeszcze upraszczanie i zniekształcanie trudniejszych wyrazów. Myślenie 6-latka ma charakter przede wszystkim konkretno-obrazowy. Myślenie słowno – pojęciowe (abstrakcyjne) zaczyna się dopiero kształtować. Podstawowe operacje myślowe to: analiza i synteza, porównywanie, klasyfikowanie, abstrahowanie i uogólnianie.
U dziecka 6 letniego powinny wystąpić już początki uogólniania i tworzenia pojęć, np.: ,,Pod jakim względem są do siebie podobne samochód i pociąg?” – ,,Pojazdy” (uogólnienie) lub: ,, Służą do przewożenia ludzi” (definicja użytkowa).
Pod koniec 6 roku życia większość dzieci potrafi już przyswoić sobie pojęcia abstrakcyjne: kształt, wielkość, odległość, czas, liczba.
Pamięć – w 6 roku życia dominuje pamięć konkretno-obrazowa i rozwija się pamięć logiczna. Pamięć ma w tym okresie charakter mimowolny (mało pojemna, nietrwała, niedokładna). Dziecko często zapamiętuje wiele szczegółów, a pomija rzeczy istotne i ogólny sens. W tym wieku zaczyna rozwijać się pamięć dowolna, tzn. świadoma chęć zapamiętania i przypominania, zwiększa się szybkość i trwałość zapamiętywania, a także zakres pamięci. Typowa dla dzieci w tym wieku jest pamięć mechaniczna (dosłowne zapamiętanie tekstu), ale zaczyna się też pamięć logiczna – zrozumienie materiału i umiejętność opowiadania tekstu własnymi słowami.
Uwaga – umiejętność świadomego koncentrowania się na określonych przedmiotach lub zjawiskach otaczającego świata. Do wieku szkolnego mimowolna i nietrwała, dziecko skupia uwagę na tym, co je interesuje. Później nabiera cech trwałości i dowolności. Dziecko potrafi narzucić sobie skupienie uwagi, niekoniecznie na tym co je w danej chwili interesuje.

Dziecko 6-letnie przygotowujące się do nauki czytania i pisania powinno już umieć:

• różnicować słuchowo proste zestawy dźwięków oraz proste układy rytmiczne, np.: rozpoznawać z taśmy magnetofonowej głosy niektórych zwierząt, odgłosy samolotu, odtwarzać rytm według podanego schematu;
• poprawnie różnicować pojedyncze głoski (dźwięki mowy), rozpoznawać nazwy obrazka na podstawie pierwszej głoski, dobierać w pary obrazki rozpoczynające się lub kończące taką samą głoską;
• umieć łączyć w słowie głoski i sylaby w wyrazy (dokonywać syntezy słowa), wskazać rzecz, gdy wymawiamy (głoskujemy lub sylabizujemy) słowo, kończyć słowo po usłyszeniu pierwszej sylaby;
• prawidłowo różnicować kształty, np. dobierać w pary obrazki identyczne, ale różniące się kolorem, dobierać figury geometryczne o takim samym kształcie, a innej wielkości;
• odtwarzać poprawnie wzór pojedynczych elementów, np. układać obrazki z części (puzzle, pocięte pocztówki);
• umieć poprawnie odwzorować układy geometryczne: szlaczki, wzory, ornamenty, układy geometryczne;
• ujmować przedmiot lub kształt graficzny jako całość z jednoczesnym wyodrębnianiem w nim elementów składowych: dobieranie brakującej części do całości obrazka, układanie wzorów z figur geometrycznych;
• mieć ukształtowaną wzrokową orientację kierunkową położenia przedmiotów oraz utrwaloną orientację w schemacie własnego ciała, czyli utrwalone pojęcie stron lewej i prawej własnego ciała, orientację w stronach otoczenia;
• znać litery drukowane wielkie i małe, podstawowe głoski bez zmiękczeń, dwuznaków i ,,j”.

II. Rozwój fizyczny.

Chodzi tu o prawidłowe i odpowiednie do wieku ukształtowanie kości, mięśni, narządów wewnętrznych, narządów zmysłu, układu nerwowego, które zapewni odporność na choroby, zmęczenie i zapewni dobrą motorykę (grafomotorykę). Należy podkreślić, że dziecko 6-7 letnie jest jeszcze mało wytrzymałe na wysiłek fizyczny, męczy je jednostajna pozycja oraz monotonny ruch np. długie wycieczki.
Ogólna sprawność ruchowa dziecka w wieku 6 lat jest już zasadniczo ukształtowana. Sześciolatek wykazuje już pełną automatyzację czynności samoobsługowych (ubieranie, jedzenie). Ruchy dziecka są celowe, skoordynowane i dostosowane do rodzaju czynności. Dziecko porusza się sprawnie i zręcznie. Potrafi wykonać złożone zadania zachowując właściwą szybkość i precyzję ruchów. Sześciolatek trzyma sprawnie ołówek, nożyczki, wykazuje dobrą koordynację ruchów rąk.
Dziecko, które jest sprawne ruchowo nie ma trudności z utrzymaniem równowagi (np. stanie na jednej nodze), sprawnie skacze, nie ma trudności z łapaniem i rzucaniem piłki, umie zawiązać kokardkę, ciąć nożyczkami.

III. Rozwój emocjonalno-społeczny.

W wieku przedszkolnym obserwujemy dużą dynamikę uczuć. W tym okresie dziecko nie potrafi jeszcze opanować swoich emocji i łatwo poddaje się zarówno uczuciom przykrym, jak i przyjemnym, które i tak ulegają szybkim zmianom. Z czasem rozwijają się uczucia wyższe: intelektualne (ciekawość i radość z jej zaspokojenia), społeczne (sympatia, współczucie) i estetyczne.
Zmniejsza się częstość i nasilenie negatywnych emocji np. onieśmielenia, niepewności.
Równolegle z rozwojem uczuć przebiega proces uspołeczniania się dziecka: umiejętności współdziałania i porozumiewania się z ludźmi. W wieku 6-7 lat dziecko prawidłowo uspołecznione powinno chętnie brać udział w różnych zabawach zespołowych, umieć współdziałać z rówieśnikami i dorosłymi w wykonywaniu codziennych czynności bez przejawów postaw egoistycznych, radzić sobie w codziennych prostych sytuacjach, liczyć się z potrzebami innych ludzi. 7-latek prawidłowo rozwinięty społecznie łatwo rozstaje się z mamą idąc do przedszkola i ma przekonanie, że poradzi sobie w nowym środowisku.
Należy jednak mieć świadomość, że każde dziecko rozwija się zarówno fizycznie, jak i psychicznie według pewnego wzorca, przechodząc przez określone stadia i etapy swojego rozwoju.
Etapy te są jednakowe dla wszystkich dzieci, jednakże tempo i sposób ich pokonywania są za każdym razem inne, charakterystyczne dla danego dziecka, stanowiące o jego indywidualności.

Rola rodziców, gdy dziecko idzie do szkoły:

• kształtowanie prawidłowej wymowy, rozwoju słownictwa, częste rozmowy z dzieckiem, zapewnienie kontaktu rówieśników;
• rozwijanie logicznego myślenia poprzez pobudzanie dziecka do obserwacji, rozmowy na określone tematy;
• wyrabianie umiejętności słuchania, koncentracji uwagi, spostrzegania (czytanie bajek);
• dostarczanie jak największej ilości bodźców słuchowych, ograniczanie TV;
• dbanie o prawidłowy rozwój ruchowy dziecka i sprawność manualną (jazda na rowerze, lepienie, rysowanie, wycinanie);
• kształtowanie nawyku szanowania książek, przyborów szkolnych;
• przygotowanie do samodzielności i obsługiwania siebie (nie należy wyręczać dziecka );
• wyrabianie umiejętności współżycia w grupie poprzez kontakt z rówieśnikami.

Literatura:
1. W. Brejnak: Kocham i wychowuję, Warszawa 1993.
2. M. Przetacznikowa: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Warszawa 1986.
3. B. Wilgocka-Okoń: O dojrzałości szkolnej. Warszawa 1971.

Opracowały: mgr M. Dettlaff i mgr B. Gawenda-Kulczak

Powrót do PORADY