Dziecko słabo widzące w szkole masowej
Pomoce dydaktyczne i środki techniczne przydatne w nauczaniu dzieci z uszkodzonym wzrokiem
1. Pomoce ułatwiające widzenie
1.1. Warunki zewnętrzne wspomagające percepcję wzrokową u dzieci słabo widzących
Czynniki zewnętrzne, związane z otoczeniem fizycznym dziecka słabo widzącego, dają się najłatwiej kontrolować. Dzięki temu, przy niewielkim nakładzie starań i środków, można istotnie poprawić funkcjonowanie wzrokowe dziecka z uszkodzeniem wzroku. Zaopatrzenie tych dzieci w odpowiednie pomoce optyczne oraz zastosowanie odpowiedniego oświetlenia, zestawu barw, kontrastu, wielkości obiektu, dostosowanie czasu obserwacji do potrzeb dzieci słabo widzących oraz adaptacja środowiska, w którym przebywają pozwala lepiej wykorzystać wzrok przez słabo widzące dzieci.
1.1.1. Zaopatrzenie dzieci słabo widzących w pomoce optyczne
Ważne dla dzieci słabo widzących jest posiadanie odpowiednich pomocy optycznych, które umożliwiałyby im spostrzeganie przedmiotów i zjawisk w swoim otoczeniu.
Pomoce optyczne to urządzenia ułatwiające widzenie, zawierające w swojej strukturze takie elementy optyczne jak soczewki i pryzmaty.
Zwykle dzieci słabo widzące używają kilku pomocy optycznych, jednych do widzenia z bliska, innych do widzenia z daleka.
Jak podaje A. Adamowicz-Hummel najczęściej spotykane i najbardziej przydatne pomoce optyczne to:
1. Lunety – pomoce dające powiększenie odległych obiektów od kilku do kilkunastu razy. Dostępne jako lunety lub lornetki, trzymane w ręku bądź zamocowane przed okiem (na przykład w oprawie okularowej).
· Są bardzo przydatne podczas obserwacji stacjonarnej (na przykład tablicy, ekranu telewizora, boiska, sceny w teatrze) i do spostrzegania obiektów podczas pobytu w terenie (na przykład nazw ulic i numerów domów, numerów autobusów, tablic informacyjnych, szyldów sklepowych, itp.).
· Nowsza generacja lunet ze skróconą ogniskową umożliwia również obserwację z bardzo małej odległości, wynoszącej w niektórych przypadkach nawet 30 centymetrów.
odległości i z bliska. · Luneta taka stanowi uniwersalną pomoc służącą do wykonywania czynności wymagających obserwacji z daleka, ze średniej · Luneta ze skróconą ogniskową zamontowana w oprawie okularowej jest szczególnie przydatna w pracy z ekranem komputera, ponieważ pozostawia wolne ręce.
2. Lupy – pomoce dające powiększenie, od kilku do kilkudziesięciu razy, obiektów znajdujących się blisko. Mogą mieć postać lup trzymanych w ręku, na podstawce bądź przymocowywanych do oprawek okularowych, montowanych w oprawach lamp, itp. Lupy mogą mieć własne źródło światła, co jest szczególnie przydatne w warunkach, w których nie ma dostatecznego oświetlenia w otoczeniu, lub w przypadku lup o wysokich mocach, gdzie bardzo krótka ogniskowa (odległość od oglądanego materiału do lupy) nie pozwala na dostateczne oświetlenie materiału przez światło w otoczeniu.
3. Okulary lupowe – lupy, zazwyczaj o wysokiej mocy, zamontowane w oprawie okularowej. Dają użytkownikowi większe pole widzenia w porównaniu do innych rodzajów lup i pozostawiają wolne ręce. Oglądany materiał musi się znajdować bardzo blisko oczu.
1.1.2. Zastosowanie odpowiedniego oświetlenia dla dzieci słabo widzących
Istotnym czynnikiem mogącym poprawić wzrokowe funkcjonowanie dzieci słabo widzących jest zapewnienie im odpowiedniego oświetlenia we wszystkich pomieszczeniach, w których przebywają.
Wiele osób słabo widzących potrzebuje silniejszego oświetlenia niż widzący prawidłowo, ale są też takie osoby, które unikają światła, nawet takiego, które uważane jest przez innych za niezbyt silne. Taka nadwrażliwość na światło nazywa się światłowstrętem i może towarzyszyć rozmaitym schorzeniom i uszkodzeniom układu wzrokowego.
Najbardziej typowe z nich to:
· bielactwo (albinizm), polegające na wrodzonym braku barwnika – melaniny – w skórze, włosach i oczach,
· achromatopsja – rzadkie wrodzone uszkodzenie czopków siatkówki,
· beztęczówkowość (aniridia), czyli wrodzony niedorozwój tęczówki,
· w przypadku pozostałych schorzeń wrażliwość na światło jest kwestią indywidualną i wymaga sprawdzenia.
Dodatkowych problemów przysparza osobom słabo widzącym rażące światło – padające bezpośrednio ze źródła lub odbite. Powoduje ono olśnienie, czyli nagłe obniżenie ostrości wzroku i uczucie dyskomfortu.
Najlepszym sposobem unikania olśnień jest usuwanie ich źródeł przez dostosowanie otoczenia:
· przysłonięcie okna, przez które świeci słońce, czy żarówki wystającej spoza obudowy,
· przykrycie błyszczącego blatu stołu obrusem lub matą, świecącej podłogi – chodnikiem,
· powieszenie lustra lub obrazu za szkłem w innym miejscu na ścianie,
· zmiana pozycji względem jego źródła – tutaj słabo widzący dostosowuje się do otoczenia poprzez np. zmianę miejsca w klasie, żeby nie oślepiało go światło padające z okna.
Światło naturalne zwykle najbardziej sprzyja pracy wzrokowej. Światło sztuczne jest tym lepsze, im bardziej zbliżone do naturalnego. Rozpatrując zagadnienie sztucznego oświetlenia dla dziecka słabo widzącego trzeba wziąć pod uwagę następujące czynniki, a mianowicie: natężenie (ilość) światła i typ oświetlenia oraz lokalizację źródła światła.
Natężenie światła powinno być takie, aby dziecko mogło łatwo zauważyć różne przedmioty z odległości przynajmniej trzech metrów. Niektóre dzieci wymagają dodatkowego oświetlenia do pracy w określonym miejscu, np. przy spożywaniu posiłku przy stole lub przy odrabianiu lekcji.
Jak podaje Maureen A. Duffy istnieje pięć różnych rodzajów światła, które należy wziąć pod uwagę przy ocenie i modyfikacji otoczenia.
Są to: światło słoneczne, światło żarowe, światło jarzeniowe, światło łączone (żarowe i jarzeniowe) oraz światło halogenowe.
Do ogólnego oświetlenia pomieszczeń, najkorzystniejsze jest światło jarzeniowe umieszczone w oprawach przymocowanych do sufitu gdyż najlepiej zapewnia równomierne oświetlenie całego pomieszczenia, nie daje cieni. Pewną wadą jest brak stabilności, może migać i dawać efekt „stroboskopowy”.
Do punktowego oświetlenia korzystniejsze jest światło żarowe (emitowane przez żarówkę), ponieważ jest bardziej skupione i może dobrze oświetlać całą powierzchnię, jest bardzo stabilne i nie migocze jak światło jarzeniowe. Wadą tego typu oświetlenia jest to, że wraz ze wzrostem mocy wzrasta również wydzielane ciepło, co utrudnia wykonywanie dłuższych prac z bliska.
Do punktowego oświetlenia powinno używać się lampy:
· Z ruchomym ramieniem,
· Z regulowana jasnością światła,
· Z odpowiednim kloszem pozwalającym na uniknięcie olśnienia.
Połączenie światła żarowego i jarzeniowego daje światło o pełnym spektrum, jest to najbardziej naturalny i najwydajniejszy rodzaj sztucznego oświetlenia. Lampy łączące jarzeniówki z żarówkami można kupić w sklepach oświetleniowych. Wadą tego typu oświetlenia jest wyższy, w porównaniu z innymi rodzajami sztucznego oświetlenia, koszt zakupu i eksploatacji.
Światło halogenowe stosowane jest w lampach, listwach oświetleniowych. Jest jaśniejsze niż światło żarowe – daje lepsze oświetlenie, żarówki zużywają mniej energii niż zwykłe żarówki. Nie jest zalecane do pracy z bliska gdyż emituje dużo ciepła, żarówki trzeba często wymieniać.
1.1.3. Zastosowanie odpowiedniego zestawu barw dla poprawienia percepcji wzrokowej dzieci słabo widzących
Na rozpoznawanie istotnych cech przedmiotów pozwala dziecku barwa. Może ona również umożliwiać spostrzeganie przeszkód na drodze oraz orientację przestrzenną przy wykonywaniu różnych czynności i zadań.
Barwa charakteryzuje się następującymi cechami :
· Jakością – różne kolory i odcienie: zielony, czerwony, niebieski, seledynowy, pomarańczowy,
· jasnością – kolory lub ich odcienie mają różną jasność,
· nasyceniem – czystość barwy bez domieszki barw achromatycznych: białej i czarnej.
Zastosowanie odpowiedniego kontrastu barwnego może ułatwić i poprawić percepcję wzrokową u dzieci słabo widzących.
Uzyskuje się go przez zastosowanie barw z uwzględnieniem różnic pomiędzy wymienionymi cechami.
Istnieją następujące sposoby uzyskania optymalnego kontrastu przez :
· umieszczanie obok siebie barw bardzo jasnych i bardzo ciemnych. Dla przykładu największy kontrast dają, kolor czarny i biały lub żółty, a najmniejszy kolor czarny i brązowy lub fioletowy,
· umieszczanie obok siebie barw uzupełniających się, a więc takich jak kolory czerwony i zielony, żółty i fioletowy, niebieski i pomarańczowy,
· stosowanie barw o wysokim stopniu nasycenia czyli barw
nie zmieszanych z barwami achromatycznymi, czyli z białą, czarną, i różnymi odcieniami szarości, np. barwy zielonej, czerwonej, fioletowej,
· stosowanie tego samego koloru, lecz o różnym stopniu jasności: ciemnozielony i seledynowy,
· umieszczanie przedmiotu o jasnym kolorze na tle ciemnego tła, a nie odwrotnie.
Sprawę trzeba jednak traktować bardzo indywidualnie, poszczególne dzieci mogą mieć różne zaburzenia widzenia barw i wówczas trzeba dobierać najbardziej korzystny z kontrastujących barw. Czasami dzieci słabo widzące potrzebują nawet trzykrotnie więcej światła niż dzieci prawidłowo widzące, aby dobrze odróżniać różne kolory i ich odcienie.
Z punktu widzenia dziecka słabo widzącego :
· zarówno miejsce, w którym ono przebywa, jak i pracuje, powinno być pomalowane kolorami jasnymi, lecz jednolitymi bez ozdobników,
· miejsca przeznaczone do przechodzenia powinny być wyraźnie oznaczone, np. przez zróżnicowanie kolorystyczne lub przez wyłożenie wykładziny lub chodnika o kontrastującym kolorze z podłogą,
· drzwi lub ich obramowania, klamki, włączniki światła i gniazdek elektrycznych powinny być pomalowane farbami w kolorze kontrastującym z kolorem ścian,
· wszelkie napisy i znaki informacyjne na ścianach i drzwiach powinny także mieć odpowiedni kontrast oraz odpowiednią wielkość,
· schody powinny być oznaczone w dwojaki sposób:
– krawędzie pierwszych i ostatnich stopni powinny być pomalowane farbą, zapewniającą wyraźny kontrast z kolorem pozostałych stopni lub powinna być do nich przyklejona odpowiednia taśma odblaskowa,
– poręcze powinny być pomalowane farbą o innym kolorze niż pozostałe elementy klatki schodowej,
· kolor blatu ławki szkolnej, na którym wykonuje dziecko słabo widzące swoje zadania powinien być czarny lub ciemny, gdyż większość materiałów (zeszyty, książki) jest w kolorach jasnych.
Wszelkie adaptacje w zakresie oświetlenia i kontrastu barwnego należy wprowadzać w konsultacji z uczniem. To on powinien wskazywać, gdzie i z czym ma określone trudności i jakiego rodzaju zmian potrzebuje.
Potrzeby w zakresie adaptacji miejsca zabawy i pracy dzieci słabo widzących są różne. Zależą nie tylko od stanu ich wzroku, ale od konkretnych warunków w domu czy w szkole.
1.1.4. Wielkość obiektu i czas obserwacji
Na wielkość obrazu obiektu na siatkówce wpływa:
· odległości, z jakiej obiekt jest obserwowany,
· wielkość, zgodnie z zależnością: im większy obiekt, tym większy jego obraz na siatkówce,
Dlatego też osoby słabo widzące będą widziały duże przedmioty lepiej, niż małe. Używanie odpowiednio dużych zabawek, przedmiotów codziennego użytku czy powiększonego druku sprzyja lepszemu wykorzystaniu wzroku przez słabo widzącego.
Im bliżej oka znajduje się obiekt, tym większy nam się on wydaje, ponieważ większy jest jego obraz na siatkówce. Chcąc lepiej zobaczyć dany przedmiot, podnosimy go do oczu lub podchodzimy bliżej. Zmniejszenie odległości obserwacji jest, obok dostosowania oświetlenia i kontrastu, najczęściej stosowanym sposobem na poprawienie widzialności obiektu.
W klasie należy umożliwić dziecku słabo widzącemu swobodne podchodzenie do tablicy, mapy, planszy czy stołu, na którym przeprowadzane jest doświadczenie chemiczne, itp.
Osoby słabo widzące potrzebują zazwyczaj więcej czas na dostrzeżenie lub obejrzenie czegoś, niż widzące prawidłowo, a co za tym idzie, więcej czasu na wykonanie tych czynności, które wymagają od nich użycia wzroku.
1.1.5. Powiększony druk i inne pomoce nieoptyczne
Za druk powiększony przyjmuje się taki, który składany jest czcionką wielkości 16 – 18 punktów.
Różnorodność podręczników i lektur związana z reformą szkolnictwa w Polsce sprawia, że nie ma finansowych i organizacyjnych możliwości wydawania powiększonym drukiem wszystkich podręczników szkolnych. Informacji na temat podręczników szkolnych wydanych powiększonym drukiem, można zasięgać w wydziałach szkolnictwa specjalnego w kuratoriach oświaty i okręgach Polskiego Związku Niewidomych. Po szczegółowe informacje można zwracać się także do Biblioteki Centralnej PZN Iub Działu Rehabilitacji PZN w Warszawie.
Z badań wynika, że wielkość druku nie jest najważniejszym czynnikiem określającym czytelność tekstu. Istotne są również takie cechy materiału drukowanego jak :
· kontrast druku z tłem:
– najlepszy kontrast uzyskać można poprzez połączenie bieli i czerni, ale słabo widzący często wybierają tło kremowe, np. żółtawy papier do pisania czy drukowania,
– wiele osób woli także czytać białe litery na ciemnym tle, niestety materiały takie nie są powszechnie dostępne; efekt negatywowy uzyskać można w nowszych modelach powiększalników telewizyjnych,
– kontrast druku można czasami poprawić stosując filtr z włókna octanowego (super żel),
– jeśli papier jest „rzadki” i druk przebija z drugiej strony, zwykle pomaga podłożenie pod czytaną stronę kawałka czarnego bristolu,
· krój czcionki:
– teksty drukowane z użyciem prostych krojów, bez elementów ozdobnych, zwanych szeryfami np. Arial,
· grubość czcionki,
– pogrubienie czcionki może czasem zastąpić jej powiększenie,
· odstępy między znakami (spacje):
– bardziej czytelny jest tekst z szeroką spacją niż z wąską,
· odstępy między wierszami (interlinia):
– wiersze nie powinny dawać wrażenia natłoku, interlinia nie powinna też być zbyt duża, żeby nie powodować gubienia się w tekście.
· marginesy:
– ważne są duże marginesy wewnętrzne w materiałach oprawionych, umożliwia to umieszczenie czytanego tekstu płasko i korzystanie z lupy na podstawce.
· rodzaj papieru:
– powinien być odpowiednio gruby, aby nie powodować efektu „przebijania” druku,
– powinien to być papier matowy, aby uniknąć rażących odblasków.
Wskazówki te warto uwzględnić i zweryfikować przy wyborze gotowych tekstów oraz przy przygotowywaniu materiałów na komputerze i przy powielaniu.
Pomoce nieoptyczne (nie zawierające typowych elementów optycznych, takich jak soczewki czy pryzmaty), stosowane w rehabilitacji wzroku osób słabo widzących to:
w zakresie oświetlenia
· lampy
· latarki – własne, przenośne źródło światła, nieocenione w niektórych sytuacjach, np. sprawdzenie nazwiska na liście lokatorów, rozkładu jazdy autobusów, czy godziny na zegarku, gdy wokół jest zbyt ciemno.
w zakresie łagodzenia efektów światłowstrętu i olśnienia
· filtry światła:
– okulary przeciwsłoneczne – niezbędne przy silnym światłowstręcie, często noszone także w pomieszczeniach np. szkła fotochromowe, czyli takie, które zmieniają stopień przyciemnienia, zależnie od natężenia światła w otoczeniu; specjalne oprawki z bocznymi i górnymi osłonami, blokującymi niepożądane światło,
– barwne folie z włókna octanowego, tzw. superżele, używane w reflektorach teatralnych; najczęściej wybierane są folie w różnych odcieniach żółci.
· osłony „osobiste” – czapka z daszkiem, kapelusz, parasol, itp. Rolę takiej osłony może także pełnić fryzura – np. grzywka opadająca na czoło czy wręcz na oczy.
· osłony „ogólne”- zasłony, rolety, żaluzje. Szczególnie przydatne, jeśli pomieszczenie – klasa, pokój dziecka – znajduje się od strony słonecznej.
związane z kontrastem, wielkością, odległością obserwacji, kątem patrzenia
· papier z pogrubioną liniaturą – zeszyty takie dostępne są w Polskim Związku Niewidomych. Opiekun dziecka może je przygotować sam pogrubiając linie w zwykłym zeszycie
· narzędzia do pisania, dające nie tylko grubszą, co równomiernie nasyconą kreskę; czasem wystarczy cienkopis lub pióro wieczne zamiast długopisu, inne dziecko potrzebować będzie grubego flamastra, żeby móc przeczytać to, co samo napisało.
· „okienko” – czyli podłużny otwór wycięty w kawałku ciemnego kartonu lub plastiku, służący do wyodrębniania poszczególnych wyrazów, wierszy lub kolumn w tekście albo elementów na rysunku czy wykresie. Okienko takie pomaga w zachowaniu miejsca w tekście, uwydatnia kontrast objętych nim znaków z tłem i zapobiega olśnieniu bielą papieru.
· deska z klipsem – przenośna podkładka do czytania i do pisania. Jej dodatkową zaletą w przypadku słabo widzących jest możliwość spłaszczenia i wygładzenia przypiętego klipsem materiału, co ma szczególne znaczenie przy korzystaniu z pomocy optycznych.
· podstawka (pulpit) do czytania umożliwia ustawienie oglądanego materiału prostopadle do osi widzenia i zachowanie wygodnej postawy przy pracy wzrokowej, w sklepach papierniczych można kupić gotowe składane podstawki.
· stół lub biurko z uchylnym blatem – taką rolę może też spełnić stół kreślarski, od strony użytkownika blat taki powinien mieć półeczkę zapobiegającą spadaniu znajdujących się na nim przedmiotów na podłogę.
1.1.6. Wykorzystanie urządzeń komputerowych w edukacji dzieci z uszkodzonym wzrokiem
Podstawą innowacji w rehabilitacji i edukacji dzieci z uszkodzonym wzrokiem jest komputer. Obecny poziom rozwoju elektroniki i informatyki pozwala na wyposażenie dzieci słabo widzących w dodatkowe urządzenia i oprogramowanie, umożliwiające wzajemną komunikację pomiędzy komputerem i jego użytkownikiem.
Do najważniejszych z takich wynalazków można zaliczyć :
· syntezatory mowy,
· monitory brajlowskie,
· mówiące i brajlowskie notatniki elektroniczne,
· drukarki brajlowskie,
· mówiące słowniki,
· urządzenia czytające na głos tekst drukowany,
· powiększalniki telewizyjne,
· lupy elektroniczne,
· programy powiększające znaki na komputerowym ekranie.
Wymienione urządzenia umożliwiają dzieciom słabo widzącym korzystanie z większości osiągnięć informatyki dostępnych ogółowi ludzi.
Są to na przykład:
· edytory tekstów,
· słowniki i encyklopedie elektroniczne,
· skanery z programem rozpoznającym pismo,
· drukarki,
· karty dźwiękowe,
· modemy,
· czytniki CD-ROM itp.
Dzięki wszystkim tym urządzeniom współczesna technika oferuje dzieciom słabo widzącym nowe możliwości:
– niezależny dostęp do informacji tekstowej, uzyskiwany za pośrednictwem skanera, nośników danych lub modemu;
– samodzielność w przygotowaniu tekstu na komputerze i wydrukowaniu go na zwykłej drukarce.
ROZDZIAŁ IV
Uczeń słabo widzący w szkole masowej. Wskazówki dla nauczycieli
1. Jak rozpoznać w szkole, że dziecko słabo widzi?
Wielu uczniów słabo widzących uczy się w swoich szkołach macierzystych wraz z pełnosprawnymi rówieśnikami. Często o stanie zdrowia ucznia szczegółowo informują nauczyciela, rodzice dziecka. Nie zawsze jednak tak się dzieje. Zdarza się, że to nauczyciel jest pierwszą osobą, która rozpozna niedowidzenie ucznia.
Do najczęstszych symptomów jakie mogą wskazywać na słabe widzenie dziecka, jak pisze A. Adamowicz-Hummel są:
· zaczerwienienie oczu, łzawienie, pojawienie się ropnej wydzieliny,
· pojawienie się tarcia oczu, mrużenia, częstszego mrugania, marszczenia się i wykrzywiania przy patrzeniu,
· częstsze przecieranie okularów, zdejmowanie ich, odmowa założenia,
· oglądanie, czytanie z bliższej niż zazwyczaj odległości lub odwrotnie – odsuwanie przedmiotów od oczu przy ich oglądaniu,
· szczególny lub inny sposób ustawiania oczu, głowy lub całego ciała podczas patrzenia,
· większe zapotrzebowanie na światło lub pojawienie się światłowstrętu,
· niechęć do pracy wzrokowej,
· spowolnienie tempa pracy wzrokowej,
· większa męczliwość, drażliwość, skrócenie czasu koncentracji,
· pojawienie się lub nasilenie błędów – mylenie, opuszczanie wyrazów, wierszy w tekście,
· pojawienie się trudności z wykonywaniem czynności życia codziennego,
· zmniejszona ruchliwość,
· pojawienie się kolizji z osobami, przedmiotami podczas poruszania się,
· skarżenie się na bóle oczu, głowy, zawroty głowy, nudności, pieczenie lub swędzenie oczu, gorsze widzenie.
W przypadku zaobserwowania nawet kilku z wyżej wymienionych symptomów, warto poinformować o tym rodziców i skłonić ich do wizyty u lekarza okulisty.
Jeśli lekarz zaleci noszenie szkieł korygujących wadę wzroku należy dopilnować, aby dziecko nosiło okulary, a także korzystało z innych pomocy optycznych wskazanych przez okulistę.
2. Jak pomóc dziecku słabo widzącemu, żeby dobrze czuło się w klasie?
Aby dziecko słabo widzące dobrze czuło się w szkole, klasie powinno dobrze je poznać. Należy je oprowadzić po szkole, zwrócić uwagę dziecka na istniejące w szkole schody, progi, miejsca słabo oświetlone. W klasie indywidualnie oprowadzić i wszystko dokładnie pokazać, następnie zadbać, by meble w klasie miały stałe miejsce, a uczeń słabo widzący półkę lub szafkę na przybory i pomoce szkolne. Musi tam być zachowany porządek, wszystko na swoim miejscu.
Jak podaje A. Adamowicz-Hummel, żeby dziecko słabo widzące dobrze funkcjonowało i czuło się w klasie należy :
· sprawdź, czy nie ma zaniedbań okulistycznych:
– czy słabo widzący nie ma dolegliwości okulistycznych?
– kiedy ostatnio był na badaniu okulistycznym?
– czy ma/powinien mieć szkła korekcyjne?
– czy ma/powinien mieć pomoce optyczne?
– jeśli dziecko skarży się na jakieś dolegliwości lub zauważysz coś niepokojącego w jego wyglądzie lub zachowaniu, jeśli dawno nie było u lekarza okulisty – postaraj się doprowadzić do wizyty, kontaktując się z rodzicami.
· porozmawiaj z dzieckiem o jego problemach wzrokowych, warunkach lepszego i gorszego widzenia, pomocach ułatwiających widzenie.
– czy słabo widzący i jego rodzina znają schorzenie (diagnozę, etiologię, rokowanie) i następstwa funkcjonalne tego schorzenia?
– czy słabo widzący i jego rodzina uważają, że stan jego wzroku jest stabilny czy się zmienia?
– czy inne osoby z otoczenia słabo widzącego wiedzą o jego problemach wzrokowych i rozumieją je?
– z jakiego zmysłu słabo widzący korzysta najczęściej na co dzień?
– jakie warunki sprzyjają widzeniu, a jakie je utrudniają?
– co słabo widzący robi, żeby lepiej funkcjonować – jakich używa sposobów, pomocy optycznych i innych ?
– czy miał zajęcia z rehabilitacji wzroku?
· porozmawiaj z osobami z otoczenia słabo widzące o możliwościach i problemach wzrokowych dziecka.
– dzieci w klasie i inni nauczyciele powinni je znać, aby zrozumieć zachowania dziecka i dostosować oczekiwania do jego możliwości w tym zakresie.
– warto sprawdzić, czy w świadomości osób otaczających dziecko nie funkcjonują stereotypy na temat słabowzroczności, np. że używanie wzroku szkodzi, że słabo widzący z czasem straci wzrok, że mogą mu pomóc silniejsze okulary, itp.
· oceń otoczenie (warunki fizyczne) i możliwości jego wykorzystania i modyfikacji pod kątem możliwości i potrzeb wzrokowych słabo widzącego (w tym zastosowania pomocy nieoptycznych) oraz przeprowadzić wspólnie z dzieckiem, innymi dziećmi i nauczycielami korzystne i realne modyfikacje szkolnego środowiska fizycznego.
· zachęcaj dziecko do korzystania ze wzroku wtedy, kiedy jest to bezpieczne i efektywne, pokazuj skuteczność wykorzystywania wzroku.
· zachęcaj dziecko do przynoszenia do szkoły pomocy ułatwiających mu funkcjonowanie i do korzystania z nich, a także odpowiadania na pytania kolegów i pokazywania im, jak działają.
· zachęcaj je do korzystania z innych zmysłów i technik w celu wykonania czynności, jeśli wzrok nie wystarczy.
· zapewnij mu dodatkową powierzchnię do pracy i miejsce do przechowywania swoich materiałów: podręczników z powiększonym drukiem, podstawki do czytania, pomocy optycznych itp.
· zachęcaj dziecko do poruszania się po klasie, także w czasie lekcji, w celu zbierania materiałów i informacji wzrokowych.
· wyrażaj swoją aprobatę (lub dezaprobatę) w sposób dostrzegalny dla dziecka – uśmiech czy skinięcie głową może być nie zauważone, dodaj do niego poklepanie po ramieniu lub słowną pochwałę.
· nie obawiaj się słów „popatrz”, „zobacz”, „widzisz”, itp. Są one taką samą częścią słownika dzieci niewidomych i słabo widzących, jak wszystkich dzieci – zarówno na określenie sposobu poznawania otoczenia jak i w utartych zwrotach, takich jak „do widzenia”, „do zobaczenia”.
· skontaktuj słabo widzącego i jego opiekunów z innymi dziećmi mającymi – w miarę możliwości podobne – problemy wzrokowe i funkcjonalne.
Świadczeń okulistycznych i rehabilitacyjnych dla słabo widzących poszukiwać można w specjalistycznych placówkach, takich jak poradnie dla słabo widzących i ośrodki szkolno-wychowawcze dla dzieci niewidomych i słabo widzących.
2. Procedura kwalifikowania uczniów słabo widzących do kształcenia specjalnego z uwagi na uszkodzenie wzroku
Opieką, wychowaniem i kształceniem specjalnym obejmuje się dzieci i młodzież niepełnosprawną na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego wydanego przez zespół orzekający działający w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej lub innej publicznej poradni specjalistycznej. Postępowanie orzekające i kwalifikujące do odpowiednich form kształcenia i opieki prowadzą, powoływane przez dyrektora poradni, zespoły orzekające (art. 71 b ust. 3 ustawy o systemie oświaty).
Postępowanie to stanowi podstawę wydania orzeczenia kwalifikacyjnego. Na podstawie stosownych badań specjalistycznych zespoły orzekające wydają opinie dzieciom o potrzebie dostosowania programu nauczania lub przekazują do zespołu orzekającego wniosek o orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego i określenie temu dziecku odpowiedniej formy kształcenia (Rozporządzenie MENiS z dnia 11 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz innych publicznych poradni specjalistycznych – Dz.U. Nr 5, poz. 46).
Zespoły orzekające wydają orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego na podstawie wniosku podpisanego przez rodziców (prawych opiekunów) dziecka, zawierającego m.in. określenie celu, dla którego niezbędne jest uzyskanie orzeczenia oraz uzasadnienie jego potrzeby. Do wniosku powinna być dołączona dokumentacja uzasadniająca wniosek, przede wszystkim wyniki obserwacji i badań psychologicznych, pedagogicznych oraz lekarskich (Rozporządzenie MENiS z dnia 29 stycznia 2003 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie orzekania o potrzebie kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży oraz szczegółowych zasad kierowania do kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania – Dz.U. Nr 23, poz. 192).
Zespoły orzekające wydają orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego oraz o potrzebie indywidualnego nauczania dla uczniów szkół położonych na terenie działania poradni. Dzieciom, które jeszcze nie uczęszczają do szkoły, orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydają zespoły działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych właściwych ze względu na miejsce zamieszkania dziecka. Zadaniem tych zespołów jest m.in. kwalifikowanie dzieci i młodzieży niepełnosprawnej do odpowiednich form kształcenia specjalnego i do nauczania indywidualnego.
Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego oraz orzeczenie
o potrzebie indywidualnego nauczania dzieci niewidomych i słabo widzących, wydają zespoły działające w poradniach wskazanych przez kuratora oświaty, za zgodą organu prowadzącego.
W zależności od przeprowadzonej diagnozy orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydaje się na okres roku szkolnego, etapu edukacyjnego, okresu kształcenia w danej szkole albo na czas nieokreślony. Rodzice dziecka otrzymują to orzeczenie na piśmie w trzech egzemplarzach, w terminie 14 dni od dnia posiedzenia zespołu. W orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego określa się również zalecaną formę kształcenia specjalnego. Może to być wskazania na szkołę ogólnodostępną, szkołę integracyjną lub oddział integracyjny, szkołę specjalną lub oddział specjalny albo specjalny ośrodek szkolno-wychowawczy.
Na wniosek rodziców (opiekunów prawnych) dziecka posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego starosta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka zapewnia temu dziecku formę kształcenia wskazaną w orzeczeniu. Jeżeli powiat nie prowadzi takiej szkoły lub placówki, starosta powiatu, za zgodą rodziców dziecka, zwraca się do innego powiatu lub innej jednostki samorządu terytorialnego prowadzącej taką szkołę lub placówkę, z prośbą o przyjęcie dziecka.
Do czasu objęcia dziecka formą kształcenia przewidzianą w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego dyrektor szkoły lub placówki, do której dziecko uczęszcza, na wniosek rodziców, zapewnia realizację wskazań, zgodnie z zaleceniami zawartymi w orzeczeniu, w szczególności dotyczących pomocy psychologicznej i pedagogicznej.
Opracowała: mgr Anna Wosińska
BIBLIOGRAFIA
A. MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE:
I. NIE DRUKOWANE
1. Kobylańska A., Czynniki zewnętrzne warunkujące prawidłową realizację procesu nauczania-uczenia się uczniów słabo widzących w klasie integracyjnej lub masowej – maszynopis.
II. DRUKOWANE
1. Rozporządzenie MENiS z dnia 11 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz innych publicznych poradni specjalistycznych ( Dz.U. Nr 5, poz. 46).
2. Rozporządzenie MENiS z dnia 29 stycznia 2003 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie orzekania o potrzebie kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży oraz szczegółowych zasad kierowania do kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania (Dz.U. Nr 23, poz. 192).
3. Ustawa z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty.
B. OPRACOWANIA
1. Artidi A. (2001): Kontrast barwny a słabowzroczność; w Dostosowanie środowiska fizycznego do potrzeb osób niewidomych i słabowidzących, Materiały Tyflologiczne 11, Warszawa PZN s. 117-135.
2. Adamowicz-Hummel A. (2001): Posługiwanie się wzrokiem przez dzieci słabo widzące; w S. Jakubowski (red). Poradnik dydaktyczny dla nauczycieli realizujących podstawę programową w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum z uczniami niewidomymi i słabo widzącymi, Warszawa MEN s.37- 49.
3. Bogucka J. (1996): Nauczanie integracyjne w Polsce, w Wychowanie i nauczanie integracyjne, Warszawa CMPP-P MEN s. 15.
4. Duffy Maureen A. (2002): Ocena i modyfikacja otoczenia dla osób słabowidzących, w Zeszyty Tyflologiczne 20, Warszawa PZN.
5. Jakubowski S. (2001): Pomoce dydaktyczne i środki techniczne przydatne w nauczaniu dzieci… w S. Jakubowski (red.) Poradnik dydaktyczny dla nauczycieli realizujących podstawę programową w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum z uczniami niewidomymi i słabo widzącymi, Warszawa MEN s. 75-90.
6. Krzeszowski T. (1993): Gdy dziecko niedowidzi, Bydgoszcz WSP.
7. Majewski T. (2001): Dzieci z uszkodzonym wzrokiem i ich edukacja; w S. Jakubowski (red.) Poradnik dydaktyczny dla nauczycieli realizujących podstawę programową w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum z uczniami niewidomymi i słabo widzącymi, Warszawa MEN,s.19-31.
8. Majewski T. (2002) Tyflopsychologia rozwojowa, Zeszyty Tyflologiczne 20, Warszawa PZN.
9. Szczepaniak-Maleszka W. (1993) Omówienie niektórych działań MEN zapewniających niepełnosprawnym dzieciom i młodzieży możliwość kształcenia i wychowania integracyjnego; w Integracyjne kształcenie niewidomych i słabo widzących dzieci, Materiały z konferencji, Warszawa WSPS.
10.Utnik W. i inni (1995); Jak pomóc dzieciom słabowidzącym?, Lublin Poli ART. studio, s.9-16.
OŚRODKI SZKOLNO-WYCHOWAWCZE DLA DZIECI Z USZKODZONYM WZROKIEM
1.
Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych im. Louisa Braille’a
ul. Krasińskiego 10; 85-008 Bydgoszcz
telefon: (0-52) 321-55-58 (Dyrektor); 322-17-87 (centrala)
fax: 322-76-25
2.
Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych i Niedowidzących
ul. Tyniecka 7; 30-319 Kraków
telefon: (0-12) 266-66-80; fax: 266-86-22
adres internetowy: http://dzieci.rak.krakow.pl/tyniecka.htm
e-mail:sosw@blind.krakow.pl
3.
Ośrodek Szkolno-Wychowawczy,
dla Dzieci Niewidomych im. Róży Czackiej w Laskach
05-081 Izabelin
telefon: (0-22) 752-22-27; fax: 752-21-65
adres internetowy: http://www.laski.idn.pl
4.
Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych im. Synów Pułku
pl. Przemysława 9; 62-005 Owińska k. Poznania
telefon: (0-61) 812-04-86; 812-00-11, fax: 812-67-37
e-mail:ortis@ortis.pl
5.
Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych
ul. Kasztanowa 3a/5; 53-125 Wrocław
telefon/fax: (0-71) 367-34-87; 367-18-23 (Dyrektor)
6.
Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych i Niedowidzących
ul. Wybickiego 1; 41-303 Dąbrowa Górnicza – Gołonóg
telefon/fax: (0-32) 261-22-45
7.
Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niedowidzących
ul. Dziewanny 24; 91-866 Łódź
telefon: (0-42) 657-79-41; 657-78-11
8.
Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niedowidzących
ul. Koźmińska 7; 00-448 Warszawa
telefon: (0-22) 621-14-52; 621-68-44
9.
Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niedowidzących
ul. Hirszfelda 6; 20-092 Lublin
telefon: (0-81) 747-14-23
OŚRODKI DLA DZIECI Z DODATKOWYMI DYSFUNKCJAMI
1.
Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych
ul. Struga 86; 26-600 Radom
telefon: (0-48) 344-01-95
2.
Ośrodek dla Młodzieży Niewidomej i Słabowidzącej ze Złożoną Niepełnosprawnością od 14 do 30 lat
ul. Leonarda 12; 01-183 Warszawa
telefon: (0-22) 632-15-81; 632-45-61
http://free.ngo.pl/rainbow
e-mail:rainbow@free.ngo.pl
3.
Ośrodek dla Dzieci Niewidomych i Słabowidzących ze Złożoną Niepełnosprawnością od 4 do 13 lat
ul. Kopińska 6/10; 02-321 Warszawa
telefon: (0-22) 658-43-30; 822-03-44
http://free.ngo.pl/rainbow
e-mail:rainbow@free.ngo.pl
4.
Ośrodek Leczniczo-Rehabilitacyjny dla Dzieci Niewidomych i Niedowidzących
ul. Zawadzkiego 128; 43-229 Rudołtowice k. Pszczyny
telefon/fax: (0-32) 211-21-14
