Dlaczego młodzi sięgają po narkotyki?
Psychologiczne przyczyny uzależnienia od narkotyków.
I. Wprowadzenie.
Dlaczego młodzi sięgają po narkotyki? Jestem pewna, że jest to jedno z wielu podstawowych pytań stawianych w czasach, w których żyjemy. Pytanie to winniśmy stawiać często, bowiem wielkość zjawiska narkomanii wzrasta w zastraszającym tempie. Dlaczego? Winniśmy o to pytać jako rodzice, nauczyciele, psycholodzy i wszyscy ci, którym zależy na życiu innych.
Przygotowując tę pracę sięgam myślami do moich osobistych doświadczeń. W latach osiemdziesiątych w polskiej szkole nie było takiego problemu. Czy aby na pewno? Podejrzewam, że nie było go jedynie „w głowach” zarządzających i uczących w szkołach. Z całą pewnością w szkołach można było spotkać „rasowego narkomana”. Skąd pochodził, co myślał, czy coś odczuwał ? Jaki był? Dlaczego stał się narkomanem? To pytania, na które także dzisiaj trzeba szukać odpowiedzi.
W mojej klasie licealnej spotkałam „ ćpunów”. Początkowo nie miałam o tym pojęcia , nie bardzo rozumiałam, o co chodzi ? Wszak w mojej klasie były dzieciaki z „dobrych domów”. Liceum, w którym rozpoczęłam naukę cieszyło się dobrą reputacją. Z perspektywy czasu wiem, że to Oni przyczynili się do wybrania przeze mnie drogi psychologa. Część z tych osób już nie żyje. Niektórzy „ wyszli na prostą”, a niektórzy bardzo skomplikowali sobie życie.
Pisząc tę pracę myślę o Magdzie, Przemku, Olce, „Bułce”, „Jacolu” i innych. Myślę także o sobie, o mojej klasie. Myślę, o dzisiejszych narkomanach i dzisiejszej szkole.
II. Uzależnienie – definicja, objawy, rodzaje zaburzeń związanych z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych,skutki zażywania substancji oraz leczenie.
Uzależnienia to grupa zaburzeń polegających na uzależnieniu od różnych substancji przejawiających się w ich nadużywaniu. Uzależnienie od substancji psychoaktywnej to „patologiczny wzorzec używania substancji, który powoduje upośledzenie funkcjonowania lub złe samopoczucie określonej osoby” (Scully,1998, str.185 ). Rozpoznanie uzależnienia można postawić, jeśli w jakimkolwiek okresie tego samego roku łącznie występują trzy z poniższych skutków używania substancji:
- tolerancja – potrzeba zwiększenia dawki używanego środka w celu osiągnięcia pożądanego efektu, znaczne zmniejszenie się efektów działania substancji przy stosowaniu tej samej dawki;
- zespól odstawienia – pojawiają się typowe dla danej substancji objawy zespołu odstawienia lub osoba pobiera substancję w celu złagodzenia albo uniknięcia objawów zespołu abstynencyjnego;
- substancja jest przyjmowana w ilości większej lub przez dłuższy czas niż wymaga tego konieczność;
- próby albo zamiary przerwania używania substancji są nieskuteczne;
- znaczna ilość czasu osoba przeznacza na uzyskanie i używanie substancji lub dochodzenie do siebie po jej używaniu;
- ograniczenie lub zaniechanie aktywności społecznej, zawodowej lub rekreacyjnej z powodu używania substancji;
- dana substancja jest ciągle używana pomimo świadomości, że jest to przyczyna problemów zdrowotnych i psychicznych lub powoduje ich nasilenie.
DSM – IV wyróżnia dwie kategorie zaburzeń związanych z używaniem substancji psychoaktywnych. Zaburzenia używania substancji dotyczą zespołów związanych z patologicznym sposobem ich stosowania. Zaburzenia wywołane używaniem substancji to zaburzenia procesów poznawczych i emocjonalnych oraz zachowania spowodowane zatruciem bądź odstawieniem substancji psychoaktywnej.
Nadużywanie substancji psychoaktywnej zazwyczaj wiąże się z:
- trudnościami w sprawowaniu dotychczas ważnych obowiązków;
- powtarzającym się zażywaniem substancji w sytuacjach, w których może to być niebezpieczne, np. bezpośrednio przed prowadzeniem samochodu;
- wchodzeniem w konflikty z prawem;
- kontynuowaniem „ brania środka” mimo zaburzeń funkcjonowania społecznego i trudności w utrzymaniu satysfakcjonujących relacji interpersonalnych.
Systematyczne używanie substancji psychoaktywnych prowadzi do:
- zatrucia substancją psychoaktywną ( zespół objawów , który jest odwracalny i swoisty dla danej substancji);
- zespołu abstnencyjnego ( zespół objawów typowych dla danej substancji, które występują po jej odstawieniu);
- zespołu abstynencyjnego powikłanego majaczeniem;
- zespołu otępiennego wywołanego użyciem substancji ( upośledzenie pamięcioraz zaburzenia funkcji poznawczych: afazja, apraksja, agnozja, zaburzenia w wykonywaniu bardziej złożonych czynności);
- zespołu amnestycznego ( trudność w przypominaniu poprzednio wyuczonego materiału lub zdolności do uczenia się nowego materiału);
- psychoz wywołanych używaniem czynności ( omamy, urojenia);
- zaburzeń nastroju wywołanych używaniem substancji ( nastrój depresyjny lub maniakalny);
- zaburzeń lękowych ( lęk, napady lęku panicznego, obsesje i kompulsje);
- zaburzeń seksualnych;
- zaburzeń snu;
- przetrwałych zaburzeń postrzegania ( nawracające epizody zaburzeń spostrzegania).
W leczeniu zaburzeń związanych z używaniem substancji psychoaktywnych stosuje się poniższe zasady:
- Odtrucie – polega na odstawieniu danej substancji i oczyszczenie organizmu z toksyn.
- Abstynencja – konieczne jest utrzymanie całkowitej abstynencji. Nie jest możliwe kontrolowane zażywanie środka.
- Unikanie alternatywnych substancji mogących spowodować uzależnienie lub nadużywanie
- Zaangażowanie rodziny. Członkowie rodziny swoim zachowaniem mogą stwarzać atmosferę wspomagającą „powrót z UU” lub przeciwnie – sprzyjać zażywaniu substancji.
- Toksykologiczne badania skriningowe. Badania te są wskazane, aby wykryć nawrót do używania substancji.
- Grupy wsparcia i inne oddziaływania z zakresu terapii psychologicznej. Niezmiernie ważne jest wsparcie ze strony rówieśników, którzy mają podobne problemy.
- Leczenie przymusowe. Wyniki leczenia są lepsze, gdy chory jest zmobilizowany do leczenia przez jakąś sankcję niż , gdy może w każdej chwili zrezygnować z terapii.
- Kontrakty warunkowe. Przewiduje to negatywne konsekwencje w wypadku,gdy osoba uzależniona zrezygnuje z leczenia, a dodatnie jeżeli pozostanie w abstynencji.
III. Psychologiczne uwarunkowania narkomanii.
Zdarzenia życiowe a kryzysy w rozwoju człowieka. Zdarzenia życiowe (M. Przetacznik – Gierowska, M. Tyszkowa, 2000) nadają kierunek wielorakim aspektom życia człowieka. Badana przez M. Przetacznik – Gierowską w 1987 w Instytucie Psychologii UJ młodzież klas maturalnych wskazuje na kilkanaście takich zdarzeń w swoim życiu.Zdarzenie życiowe uruchamia cykl reakcji jednostki jako odpowiedź na nie. Konteksty zdarzeń życiowych według Resse i Smyer (jw.) mogą dotyczyć:
- w zakresie kategorii rodzina:
- rodzina;
- miłość i małżeństwo;
- rodzicielstwo i zamieszkiwanie.
- w zakresie kategorii Ja:
- zdrowie
- ego
- w zakresie kategorii stosunki społeczne:
- społeczność
- przyjaźń
- relacje społeczne
- w zakresie kategorii praca:
- finanse
- szkoła
- praca
- w zakresie kategorii różne:
- prawo
- inne.
Ciekawym jest model , w którym zdarzenia życiowe analizowane są w aspekcie cyklu reakcji jednostki będących odpowiedzią na nie. Wyodrębniono w nim następujące etapy:
- Znieruchomienie. Szok, poczucie, że to co się stało nie może być prawdą.
- Reakcja:
- radość lub rozpacz – w zależności, czy zdarzenie ma wartość dodatnią czy ujemną doznaje się takich uczuć.
- minimalizowanie- pomniejszanie roli zdarzenia.
- Zwątpienie w siebie. Często jest to kontynuacja poprzedniej fazy. Zwątpienie w siebie może przejawiać się lękiem, gniewem, złością, wahaniami energii.
- Pozostawienie za sobą przeszłości polega na pogodzeniu się z rzeczywistością. Inaczej rozwój jednostki jest zahamowany. W tym okresie przeżywa się bunt i żal.
- Eksploracja polega na doświadczaniu zmierzającego do ustanowienia nowego związku ze światem. Zwykle poprawia się nastrój, samopoczucie moralne i samoocenę.
- Szukanie sensu. Polega na świadomym dążeniu do wykorzystania swoich doświadczeń.
- Integracja Doświadczenie przeżyte zostaje włączone w całość przestrzeni życiowej i przestaje dominować.
Przekonującą dla mnie koncepcją rozwoju człowieka jest wiązanie zmiany jednostki wraz ze zamianą środowiska. Kryzysy wiążą się z przechodzeniem jednostki do nowego okresu rozwojowego oraz z krytycznymi zdarzeniami życiowymi, które mogą wystąpić w różnych fazach rozwoju. Kryzys pojawia się, gdy dochodzi do utraty przez jednostkę poczucia rzeczywistości. Rodzi to poważne trudności w przystosowaniu. Powoduje to rozbieżność obrazu samego siebie w stosunku do nowych warunków otoczenia. Struktura tożsamości ( cechy fizyczne, zdolności, motywy, cele, postawy, wartości, role społeczne) staje się zbyt płynna, zmienna i zależna od okoliczności. Wówczas brak poczucia stałości osobowości. Poważny kryzys pojawia się przy utracie jedności osoby i poczucia tożsamości. Względnie trwała tożsamość formułowana jest w procesie socjalizacji oraz środowisko społeczne.
„Kryzys życia” a uzależnienia.
Uzależnienia wiążą się ściśle z „kryzysem życia”. Na jednym ze szkoleń z zakresu profilaktyki uzależnień prowadzący wygłosił powyższe stwierdzenie. Od tamtego czasu zapadło mi ono w serce. Gdy myślę o swoich przyjaciołach ze szkolnych lat, o osobach uzależnionych , z którymi spotykam się w swojej pracy, gdy myślę o sobie, to wiem, że to jest dokładnie tak. Młodzi ludzie poszukują wartości i celu życia. Narkotyki i inne używki zapełniają „pustkę”. Trzeba zastanowić się skąd taka pustka u wielu młodych dziewcząt i chłopców, kto i czym winien ją zapełnić.
IV. Jaka profilaktyka jest dobra?
Najlepszym środkiem zapobiegającym uzależnieniom jest miłość życia, miłość tego, co się w nim robi. Dostrzeganie jedynie negatywnej strony życia i wszystkich jego aspektów nie sprzyja prewencji. Dostrzegajmy w naszym życiu, życiu naszych bliskich i podopiecznych (klientów, pacjentów) dobre strony. Daje to chęć życia i motywację do przezwyciężania trudności.
Młodzi potrzebują dostrzeżenia w nich odrobiny dobra, zainteresowania ich życiem i codziennymi sprawami. Pośpiech, praca rodziców od rana do wieczora sprawiają, że tak potrzebna bliskość i idące z nią poczucie bezpieczeństwa przemieniają się w obcość, brak zainteresowania i niekiedy całkowite zerwanie kontaktu. W podobną rolę łatwo wpaść zabieganym nauczycielom, psychologom i terapeutom. „Gubimy” wówczas nasze dzieci i sprawiamy, że odtrącone szukają akceptacji w subkulturach młodzieżowych, korzystają ze przynoszących chwilowe poczucie błogości i ukojenia działanie środków psychoaktywnych. Generalnie prowadzone badania , a także moje własne doświadczenie w praktyce poradnianej potwierdza, że im trudniej w relacjach z rodzicami i domem, tym większy związek z subkulturą młodzieżową i narkotykami. W terapii osób uzależnionych musimy stale pamiętać, że odbierając osobie uzależnionej narkotyk musimy dać w zamian coś takiego co swą ceną przewyższy narkotyk. Co to takiego?
Zapraszam na wspólne poszukiwania….
Opracowanie – mgr A. Kosecka – psycholog kliniczny
