„O rodzinie dziecka niepełnosprawnego.”
Pierwszym i najważniejszym środowiskiem rozwojowym i wychowawczym dla każdego dziecka, pełnosprawnego i niepełnosprawnego jest rodzina. Rodzina kształtuje osobowość dziecka. Atmosfera w jakiej ono wzrasta jest fundamentem dla jego przyszłego życia.
Rozwój dziecka może być pobudzany lub hamowany przez stosunek rodziców do niego.
Stosunek rodziców do dziecka zaczyna kształtować się na długo przed jego urodzeniem. Wszyscy rodzice pragną przyjścia na świat zdrowego fizycznie i psychicznie dziecka. Narodziny dziecka niepełnosprawnego są zaskoczeniem dla całej rodziny. Stawiają one całą rodzinę w nowej, nieoczekiwanej sytuacji życiowej. Liczne badania cytowane w literaturze psychologiczno – pedagogicznej wskazują, że rodzice dzieci niepełnosprawnych obciążeni są dodatkowymi obowiązkami i stresami, a także nieuzasadnionym poczuciem winy i kary, co niekorzystnie wpływa na kształtowanie się ich postawy wobec dziecka.
Gdy rodzice uzyskają informację, że ich dziecko jest niepełnosprawne bardzo często niedowierzają diagnozie. Poszukują jej zaprzeczenia u różnych specjalistów. Jeśli diagnoza jest potwierdzona szukają sposobów leczenia, cudownych środków i metod. Czynią wszystko co możliwe, aby zmniejszyć skutki niepełnosprawności.
Najpewniejszą drogą minimalizowania skutków niepełnosprawności jest rehabilitacja, czyli kompleksowe działanie mające na celu przez usprawnianie fizyczne, psychiczne i społeczne zmniejszyć skutki niepełnosprawności i umożliwić osobie niepełnosprawnej optymalne funkcjonowanie w życiu społecznym.
Metody rehabilitacji są różnorodne. Podstawą właściwej rehabilitacji jest prawidłowa diagnoza niepełnosprawności. Diagnozę taką rodzice mogą uzyskać w specjalistycznych placówkach, gdzie pracuję lekarze, psycholodzy, pedagodzy i inni specjaliści.
W procesie usprawniania dziecka niepełnosprawnego konieczne jest prowadzenie rehabilitacji przez samych rodziców.
W rehabilitacji warto pamiętać o trzech podstawowych zasadach:
- należy rozwijać, usprawniać, wzmacniać te funkcje i możliwości dziecka, które nie uległy uszkodzeniu, np.
- u dziecka niepełnosprawnego intelektualnie rozwijać sprawność fizyczną,
- u dziecka z niepełnosprawnością ruchową rozwijać słuch, wzrok i zdolności manualne
- u dziecka z wadą słuchu wzmacniać spostrzegawczość, zdolności plastyczne
- u dziecka z wadą wzroku wzmacniać słuchowo – dotykowy odbiór bodźców ze świata
- należy usprawniać i wzmacniać uszkodzone funkcje poprzez:
- ćwiczenia ruchowe niepełnosprawnych kończyn
- stosowanie aparatów słuchowych
- stosowanie szkieł i innych przyrządów optycznych
- Wszystkie tego rodzaju zabiegi winny być prowadzone za zgodą i według zaleceń lekarza.
- należy dążyć do zastąpienia (kompensacji) funkcji uszkodzonej inną funkcją, np. wzrok można w pewnym sensie zastąpić słuchem i dotykiem, słuch wzrokiem itp.
Pomagając dziecku niepełnosprawnemu warto pamiętać, że:
- trzeba akceptować dziecko niepełnosprawne takim, jakie jest. Dziecko niepełnosprawne w rodzinie trzeba spostrzegać jako dziecko, które ma takie same potrzeby jak inne dzieci, a jego droga do ich realizacji jest utrudniona.
- rehabilitacja musi być dostosowana do potrzeb i możliwości rozwojowych konkretnego dziecka z uwzględnieniem stopnia i rodzaju jego niepełnosprawności
- wobec dziecka niepełnosprawnego nie można stosować zawyżonych wymagań, przekraczających jego możliwości. Nie należy także zbytnio ochraniać dziecko.
- Należy dawać dziecku takie zadania jakie potrafi ono wykonać i pomagać mu wtedy, gdy ta pomoc jest niezbędną.
Dla dziecka niepełnosprawnego szczególne znaczenie ma rodzina. To ona zaspokaja ważne potrzeby: miłości, przynależności, bezpieczeństwa a także stwarza warunki sprzyjające osiągnięciu psychicznej równowagi, spokoju, odwagi oraz kształtuje postawy prospołeczne.
Postawa rodziców jest bardzo ważna dla rozwoju dziecka niepełnosprawnego oraz dla prawidłowego przebiegu rehabilitacji.
Zarówno wśród rodziców dzieci pełnosprawnych jak i niepełnosprawnych spotyka się postawy:
- pozytywne, dobre, wpływające prawidłowo na rozwój osobowości dziecka
- negatywne, niewłaściwe i powodujące zaburzenia w zachowaniu się i rozwoju dziecka.
Matka lub ojciec spostrzegają, oceniają i traktują dziecko w sposób charakterystyczny dla danej postawy.
Postawa pozytywna charakteryzuje się:
- akceptacją dziecka. Rodzice przyjmują dziecko takim jakim ono jest, z jego możliwościami i ograniczeniami. Stwarzają takie sytuacje, aby bezpośrednie kontakty z dzieckiem były bliskie i ciepłe. Starają się poznać potrzeby dziecka i zaspokoić je. Akceptując dziecko dają mu poczucie bezpieczeństwa i miłości
- współdziałaniem z dzieckiem. Rodzice są zaangażowani i zainteresowani zabawą i pracą dziecka. Angażują je w sprawy domowe i wspólnie z nim wykonują domowe czynności
- dawaniem dziecku rozumnej swobody. Swoboda jaką rodzice dają dziecku jest dowodem zaufania jakim je darzą. Postawa taka sprawia, że dziecko nie boi się nowych wyzwań, potrafi podejmować ryzyko
- uznawaniem praw dziecka, . Dziecko jest traktowane jako równoprawny członek rodziny, w której każdy jest odpowiedzialny za swoje zachowanie i oczekuje odpowiedzialności od innych.. Rodzice kierują dzieckiem w sposób dyskretny, sugerują odpowiednie zachowanie. Podstawową metodą jest tu wyjaśnianie i tłumaczenie, a nie narzucanie i wymuszanie.
Postawa negatywna charakteryzuje się:
- postawą unikania. Rodzice są uczuciowo obojętni wobec dziecka. Rodzice niechętnie przebywają z dzieckiem nie włączają go w życie rodzinne, nie uznają jego praw i obowiązków
- postawa odrzucenia. Rodzice mają duży dystans emocjonalny do dziecka. Żywią wobec niego uczucia rozczarowania, zawodu i urazy. Kierują dzieckiem przy pomocy rozkazów i nakazów. Nie biorą pod uwagę jego możliwości
- postawa nadmiernych wymagań. Rodzice zmuszają dziecko do wykonywania zaplanowanych dla niego przez rodziców zadań i ciągłym poprawianiem, korygowaniem tego co dziecko robi. Rodzice rządzą dzieckiem, nie dają mu żadnych praw do samodzielności i swobody, ograniczają aktywność, krytykują. Postawę taką prezentują rodzice zazwyczaj niepogodzeni z faktem niepełnosprawności dziecka
- postawa nadmiernego chronienia. Związana jest z nadmiernym koncentrowaniu się na dziecku. Charakterystyczny jest tu bezkrytyczny stosunek rodziców do dziecka, przesadna opiekuńczość i nadmierna pobłażliwość. Postawę taką wobec dziecka niepełnosprawnego najczęściej przyjmują rodzice, którzy obarczają siebie winą za niepełnosprawność dziecka.
Warunkiem prawidłowego przebiegu rehabilitacji dziecka jest poznanie przez rodziców jego ograniczeń i możliwości, akceptacja ich oraz unikanie przeceniania lub niedoceniania tych możliwości.
Przygotowała: Anna Kosecka – psycholog kliniczny
Bibliografia:
Kosecka A. (1995): Stosunki wewnątrzrodzinne w percepcji rodzeństwa dzieci autystycznych. Uniwersytet Gdański , Gdańsk. (niepublikowana praca magisterska)
Jeż. Poradnik dla rodziców dzieci niepełnosprawnych (2003). Gdańsk, UM w Gdańsku.
