INSTYTUCJA ROZWODU – PRZYCZYNY I SKUTKI. REFLEKSJE WŁASNE DOTYCZĄCE SKUTKÓW PSYCHOLOGICZNYCH ROZWODU W RODZINIE JAKO SYSTEMIE ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM SYTUACJI DZIECKA.
Instytucja rozwodu.
Rozwód oznacza ustanie zawartego przez dotychczasowych małżonków związku małżeńskiego, który to związek był zawarty skutecznie i nie podlegał unieważnieniu. (Grzybowski , 1980 ).
Przyczyny rozwodu.
Przyczyny (przesłanki) rozwodu według prawa polskiego zawarte są w art.56 § 1 k.r.o. W myśl powyższych przepisów każdy z małżonków może żądać orzeczenia przez sąd rozwodu, gdy między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia.
Przesłanki rozwodu to:
- rozkład pożycia małżeńskiego polegający na zaniku uczuć miłości i przywiązania oraz wzajemnej solidarności i zaufania. Prowadzi on do ustania wspólności gospodarczej, fizycznej i duchowej zawartego związku małżeńskiego. Rozkład, o którym mowa musi być zupełny i zarazem trwały tzn. nie można spodziewać się jego ustania.
- rozkład pożycia między małżonkami oceniany jest przez sąd według subiektywnej sytuacji istniejącej w danym małżeństwie. Konieczne jest tu ustalenie jakie były przyczyny rozkładu i jakie okoliczności temu towarzyszyły. Zbadanie powyższych czynników pozwala ustalić czy doszło do rozkładu pożycia, czy jest on zupełny i trwały, a także czy dopuszczalne jest orzeczenie rozwodu oraz ocenić niektóre jego skutki.
- Wyłączenie dopuszczalności rozwodu. Rozwód nie jest dopuszczalny pomimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżonków jeśli:
- Wskutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków. Istnieją tu trzy stanowiska:
- W wypadku rozkładu pożycia małżonków dobro dziecka jest zagrożone i z uwagi na to należy orzec rozwód i w ten sposób doprowadzić do powstania stosunków bardziej ustabilizowanych i bardziej zgodnych z dobrem dziecka.
- Odmowa orzeczenia rozwodu jest zgodna z dobrem dziecka, bo pozostawia dalej choćby formalne trwanie rodziny i płynących stąd związków majątkowych i osobistych.
- Ani odmówienie ani orzeczenie rozwodu nie zapewnia ochrony dobra dziecka. Z tego względu w każdym przypadku konieczne jest wnikliwe rozważenie wszelkich okoliczności przemawiających za odmówieniem oraz za orzeczeniem rozwodu.
- Orzeczenie rozwodu jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Dotyczy to problemu interesów i dobra jednego ze współmałżonków np. bezradność współmałżonka, zły stan zdrowia wymagający opieki, a zwłaszcza długotrwała i nieuleczalna choroba, poważne kalectwo lub niezdolność do pracy zarobkowej.
- Rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu, chybaże drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód lub odmowa jego zgody na rozwód jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
- Wskutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków. Istnieją tu trzy stanowiska:
Skutki rozwodu.
Z chwilą uprawomocnienia orzeczenia o rozwodzie ustają wszystkie stosunki prawne łączące dotychczasowych małżonków, o ile były uzależnione od zawarcia i trwania ich małżeństwa. Ustaje stosunek małżeństwa i cały zespół wzajemnych praw i obowiązków z małżeństwa wynikających, ustawowa lub umowna małżeńska spójność majątkowa oraz powołanie każdego z dotychczasowych małżonków do dziedziczenia po drugim.
Do skutków rozwodu należą:
- Orzeczenie o winie rozkładu pożycia. Sąd orzekając rozwód orzeka także o tym, który z małżonków ponosi winę.
- Nazwisko dotychczasowych małżonków. W wyroku orzekającym rozwód sąd nie rozstrzyga o nazwisku dotychczasowych małżonków po ustaniu ich małżeństwa.
- Podział wspólnego majątku małżeńskiego. Sąd nie orzeka również ustania małżeńskiej wspólności majątkowej. Wspólność ta ustaje już przez samo prawomocne orzeczenie rozwodu. Tylko wyjątkowo sąd rozwodowy rozpoznaje sprawę wspólnego podziału majątku.
- Wspólne mieszkanie dotychczasowych małżonków. Sąd orzeka z urzędu o sposobie korzystania z mieszkania przez czas wspólnego zamieszkiwania w nim rozwiedzionych małżonków. Sąd może na zgodny wniosek stron orzec o: podziale wspólnego mieszkania, przyznaniu mieszkania jednemu małżonkowi. W sytuacji, gdy jeden z małżonków uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego współmałżonka. Rozstrzygając sprawę wspólnego mieszkania sąd zawsze kieruje się potrzebami dzieci i małżonka, któremu powierza się wykonywanie władzy rodzicielskiej.
- Roszczenia jednego z małżonków o dostarczenie mu po rozwodzie przez drugiego środków utrzymania. Po rozwodzie jeden z małżonków może wnosić roszczenia o dostarczenie mu przez drugiego środków utrzymania. Jeden z rozwiedzionych małżonków może żądać od drugiego dostarczania mu środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom jeśli znajduje się w sytuacji niedostatku.. Żądanie to przysługuje tylko małżonkowi, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a zakres obowiązku drugiego małżonka leży w granicach jego możliwości zarobkowych i majątkowych. Chodzi tu wyłącznie o niedostatek powstający bezpośrednio po orzeczeniu rozwodu i wskutek rozwodu. Przyczyny niedostatku to: choroba, utrata sił, brak możliwości zarobkowania i odpowiednich kwalifikacji, wiek, brak własnego majątku.
- Stosunki między rodzicami a dziećmi. W wyroku rozwodowym sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi obojga małżonków oraz wysokość, w jakiej każdy z małżonków jest zobowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowywania dziecka. Sąd w tych sprawach orzeka z urzędu i bez względu na wnioski stron.
O władzy rodzicielskiej trzeba rozstrzygać tak jak wymaga tego dobro dziecka oraz interes społeczny. Orzeczenie winy rozkładu pożycia wobec jednego ze współmałżonków nie implikuje pozbawienia go władzy rodzicielskiej lub jej ograniczenia czy zawieszenia. Sąd orzekający rozwód zawsze w wyroku rozwodowym orzeka o powierzeniu władzy rodzicielskiej, jej pozbawieniu, ograniczeniu lub zawieszeniu.Sąd może:- powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom. Dzieje się tak wtedy, gdy można przyjąć, że po rozwodzie wzajemne stosunki, zwłaszcza stosunki pomiędzy obojgiem rodziców a dzieckiem będą układały się harmonijnie oraz gdy oboje rodzice korzystają z pełnej zdolności do czynności prawnych i żadne nie zostało pozbawione władzy rodzicielskiej przez sąd opiekuńczy.
- powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając tym samym władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień wobec dziecka. Określenie obowiązków i uprawnień drugiego z rodziców powinno obejmować szczegółowe uregulowanie takich zagadnień jak: kształcenie dziecka, ochrona zdrowiai leczenie, wypoczynek, widywanie się itp.
- pozbawić całkowicie władzy rodzicielskiej jedno lub oboje małżonków jeśli wyniki postępowania dowodowego w procesie rozwodowym wskazują, że jedno lub oboje z rodziców nie mogą wykonywać tej władzy wskutek trwałej przeszkody lub nadużywają swej władzy wobec dziecka lub rażąco zaniedbują swoje rodzicielskie obowiązki. Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie oznacza zakazu osobistej styczności z dzieckiem. Jednak sąd rozwodowy może tej styczności zakazać.
- orzec zawieszenie władzy rodzicielskiej w wypadku przemijającej przeszkody. Zawarte w wyroku rozwodowym orzeczenie dotyczące władzy rodzicielskiej może w razie zmiany okoliczności wymagać stosownej zmiany, o ile wymaga tego dobro dziecka. Właściwym dla orzeczenia tych zmian jest sąd opiekuńczy. Orzeczenie o wysokości, w jakiej każdy z rodziców jest zobowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka jest rozstrzygnięta w sprawie obowiązku alimentacyjnego ( art.128 i nast. k.r.o.).
- zaskarżenie części wyroku orzekającego rozwód. Rozstrzygnięcia w sprawie dotychczas wspólnego mieszkania małżonków mogą być przedmiotem odrębnego zaskarżenia.
Refleksje własne dotyczące skutków psychologicznych rozwodu w rodzinie jako systemie ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji dziecka.
W mojej pracy diagnostyczno – terapeutycznej wielokroć miałam możliwość stykać się z rodzicami oraz ich dziećmi w sytuacji trwania sprawy rozwodowej lub już po orzeczeniu wyroku. Rodzicom jako osobom dorosłym łatwiej jest zaakceptować rozwód. Dzieje się tak szczególnie, gdy w rodzinie miała miejsce szeroko rozumiana przemoc, pojawiła się zdrada, a wzajemne żale przybrały kolosalne rozmiary. Myślę, że większość z nich doświadcza ulgi, poczucia „ rozwiązania problemu”. Zdecydowanie inaczej sytuację rozwodu percepują dzieci. Gdy myślę o tym co one czują, co przeżywają , to widzę przed oczyma ich smutne postaci. To co rzuca się na pierwszy plan w funkcjonowaniu dzieci, które korzystały z mojej pomocy to wszechogarniający smutek. W rodzinie ,w której dochodzi do rozwodu krzywdzone są przede wszystkim dzieci. Jest to dla dziecka bardzo trudna sytuacja. Wali się w gruzy jego dotychczasowy świat. Najważniejsze dotychczas osoby – mama i tato rozchodzą się, przestają być razem. Warto podkreślić, że na osobach rodziców od urodzenia dziecko buduje swoje poczucie bezpieczeństwa. Dziecko odczuwa niepokój już wcześniej Decyzja o rozejściu podjęta przez rodziców zazwyczaj dojrzewa w atmosferze wzajemnej niechęci , kłótni, pretensji i żalów. Nierzadko wszystko to ma miejsce w obecności dziecka. Jeśli rodzice próbują stwarzać pozory normalności, to i tak dziecko „ czuje”, że coś jest nie w porządku. Niemniej jednak podejmuje rodzinną grę „ wszystko jest OK.” Obserwuję jak wielu dorosłych (rodziców innych członków rodziny) uważa, że to co dzieje się między rodzicami jest jedynie ich sprawą. Dziecko nie ma tu nic do rzeczy. Jest to błędne przekonanie, gdyż „ istotą rodziny jest wzajemna zależność między wszystkimi jej członkami. Zmiana jednego z członków rodziny powoduje zmiany u innych.(…) . Zmiany, jaki mogą zachodzić w rodzinie, powinny być więc wspólnie omawiane, wspólne też powinny być decyzje o próbach ich wprowadzenia” (Kozłowska, 2000). Dzieci przeczuwają lub wiedzą, że w ich rodzinie dzieje się źle. Jeśli o tym nie mówią , to dlatego ,że podejmują rodzinną grę „ jest OK.” Jednak nie potrafią poradzić sobie same z rosnącym niepokojem, niepewnością. W rezultacie zaczynają zachowywać się „ źle”. W języku psychologii mówimy o zaburzeniach zachowania. Bywa, że decyzja rozejścia się podjęta przez rodziców jest uzasadniona. Nie ma stwierdzeń prawdziwych dla wszystkich rozwodzących się rodziców. Jednak konieczne jest, aby rodzice w sytuacji rozwodu myśleli nie tylko o sobie, ale i o dziecku. Analizując moje spotkania diagnostyczno – terapeutyczne z dziećmi, których rodzice rozwodzą się lub już się rozwiedli z całą pewnością mogę powiedzieć, że dzieci te noszą w sobie poczucie winy. Czują się winne temu, że ich rodzice się rozeszli. Sądzą, że były niegrzeczne, za mało kochały, nie spełniły oczekiwań rodziców. Dziecko musi wiedzieć, że rodzice nie rozchodzą się z jego powodu. Musi mieć pewność, że oboje rodzice nadal darzą je miłością. Sposób rozmowy z dzieckiem o tej trudnej sprawie musi być dostosowany do jego możliwości poznawczych. To co nam dorosłym wydaje się oczywiste zwykle nie jest oczywiste dla dziecka. Dziecko bowiem spostrzega otaczający świat inaczej, bardziej konkretnie. Strona, która odchodzi winna mieć możliwość częstego odwiedzania dziecka, przebywania z nim i utrzymywania kontaktu. Strona pozostająca z dzieckiem nie powinna tego kontaktu utrudniać. Tylko wtedy dziecko będzie miało pewność, że jest kochane przez obojga rodziców. Za bardzo niebezpieczną uznaję wszelką walkę o dziecko. Bywa, że rodzice walcząc o dziecko pozwalają mu na wszystko, zasypują je niezliczonymi prezentami. Czynią tak w odróżnieniu od tej drugiej strony. Co gorsza wyrażają swoje negatywne oceny i krytykują metody postępowania drugiego rodzica. Konieczne jest ustalanie jasnych i konkretnych terminów oraz zasad wizyt , a także czasu przebywania z dzieckiem. Często mam wrażenie, że dobrem dziecka jest zapewnienie tego przez sąd rodzinny. Sytuacja rozwodu jest dla dziecka ogromnym stresem. Zmienia się dotychczas obowiązujący porządek. Ważnym jest, aby nie uległy zmianie pozostałe elementy jego życia tj. nie zmieniło się miejsce zamieszkania, nauki, zabaw, tryb życia lub sposób spędzania wolnego czasu.. Konieczne jest, aby dziecko miało pewność, że rodzic, z którym pozostaje zostanie z nim na stałe. Dziecko nie może być paczką , która rok stoi w salonie u mamy , a rok leży na komodzie u taty. Zaburzenia emocjonalne pojawiające się u dzieci, z którymi stykam się w mojej pracy poradnianej zazwyczaj wiążą się z trudną sytuacją rodzinną. Nierzadko jest to właśnie sytuacja rozwodowa. Dzieci te bardzo potrzebują miłości, ciepła, poczucia, że są ważne , a ich los nie jest nam obojętny.
BIBLIOBRAFIA:
Rozwód … i co dalej”. L. Gnapik. Wydawnictwo „ Książka i wiedza” Warszawa 1988.
Prawo rodzinne. Zarys wykładu. S. Grzybowski. PWN Warszawa 1980.
Znaczenie relacji rodzinnych dla pozytywnego rozwoju dziecka. A. Kozłowska . CMPPP Warszawa 2000.
Rozwód. Z. Mańk. Wydawnictwo Książka i Wiedza Warszawa 1978.
Narzeczeństwo. Małżeństwo. Rodzina. Rozwód? E. Zubrzycka. GWP Gdańsk 1993.
Opracowanie – mgr A. Kosecka – psycholog kliniczny
