Uszkodzenia i schorzenia układu wzrokowego powodujące słabowzroczność
1. Schorzenia powodujące słabowzroczność i ich następstwa funkcjonalne.
Warunkiem prawidłowego widzenia jest:
· sprawny układ wzrokowy, który odbiera (oko), przewodzi (nerw i droga wzrokowa) oraz przetwarza i interpretuje (mózg) informacje wzrokowe,
· światło – w całkowitej ciemności człowiek nie widzi, mimo najsprawniej działającego układu wzrokowego,
· obecność obiektów wzrokowych, na które można patrzeć.
Umiejętność widzenia nie jest nam dana – uczymy się jej przez całe życie, ale za najważniejszy okres jej kształtowania przyjmuje się pierwsze 5-6 lat życia.
Rozwój widzenia u dziecka przebiega prawidłowo wówczas, gdy spełnione są wszystkie trzy warunki. Zaburzenia rozwoju widzenia są zwykle skutkiem uszkodzenia lub schorzenia na jakimś odcinku układu wzrokowego.
Kiedy umiejscowione są w ośrodkach optycznych oka – np. w rogówce lub soczewce – zmiany w widzeniu polegają przede wszystkim na obniżeniu się ostrości wzroku. Typowym przykładem jest zaćma, a także, po usunięciu zmętniałej soczewki – bezsoczewkowość pooperacyjna.
Dziecko z takimi zaburzeniami ma problemy:
– ze spostrzeganiem szczegółów, czyli z czytaniem,
– pisaniem,
– oglądaniem obrazków,
– obok większego zapotrzebowania na światło może wystąpić światłowstręt i podatność na olśnienie.
Zaburzenia dotyczące siatkówki oka i dalszych części układu wzrokowego mogą powodować bardziej zróżnicowane skutki. Obok obniżenia ostrości wzroku mogą wystąpić ograniczenia pola widzenia.
Najczęściej występujące schorzenia w tej grupie to: wysoka krótkowzroczność (jest to nazwa jednostki chorobowej, w odróżnieniu od zwykłej krótkowzroczności, która jest wadą refrakcji wyrównywaną szkłami korekcyjnymi), jaskra, retinopatia wcześniacza, zaniki nerwów wzrokowych. Rzadziej spotykane schorzenia to barwnikowe zwyrodnienie siatkówki, bielactwo, achromatopsja, zwyrodnienie plamki żółtej.
Osoby z poważnie ograniczonym polem widzenia mogą mieć problemy z:
· orientacją w przestrzeni i samodzielnym przemieszczaniem się,
· z widzeniem w złych warunkach oświetleniowych, np. o zmierzchu (ślepota zmierzchowa), po przejściu z ciemnego pomieszczenia do jasnego lub odwrotnie (zaburzenia adaptacji)1 .
1)A. Adamowicz-Hummel, Posługiwanie się wzrokiem przez dzieci słabo widzące, Poradnik dydaktyczny dla nauczycieli realizujących podstawę programową w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum z uczniami niewidomymi i słabo widzącymi, red. S. Jakubowski Warszawa 2001,s. 37.
Szczegółowy wykaz schorzeń i uszkodzeń powodujących słabowzroczność oraz ich następstwa funkcjonalne przedstawiam w tabeli sporządzonej na podstawie materiałów zawartych w poradniku „Jak pomóc dzieciom słabowidzącym?” pod red. W. Utnik (Lublin, 1995) /załącznik nr 2/
Wiele osób słabo widzących ma zaburzenia widzenia barw, zniekształcenia lub dwojenie obrazu, czasem bóle oczu lub głowy. Dzieci słabo widzące skarżą się na trudności z dobraniem odpowiedniego oświetlenia, z oceną odległości i nierówności podłoża (schodów, krawężników), na zmienność widzenia (raz widzą lepiej, innym razem gorzej), czy zmęczenie pojawiające się podczas pracy wzrokowej.
Należy zwrócić szczególną uwagę na wyrównanie u słabo widzącego wady wzroku, czyli wady refrakcji – krótkowzroczności, nadwzroczności czy astygmatyzmu. Wady te – obok schorzeń i uszkodzeń układu wzrokowego – są przyczyną obniżenia ostrości wzroku i zniekształceń obrazu. Stopień widzenia po korekcji wady refrakcji za pomocą szkieł okularowych lub kontaktowych jest punktem wyjścia do funkcjonalnej oceny widzenia słabo widzącego, dobrania ćwiczeń usprawniających i odpowiednich pomocy rehabilitacyjnych ułatwiających widzenie. Zdarza się, że mimo stwierdzonej wady wzroku, dziecko nie chce nosić okularów twierdząc, że mu nie pomagają. Nie należy go do tego zmuszać, ponieważ taka sytuacja dość często się zdarza wśród słabo widzących. Przedtem należy jednak sprawdzić, czy okulary są dobrze dobrane, bo przyczyną niechęci może być tylko niedopasowanie szkieł lub oprawek.
1. Widzenie prawidłowe i odbiegające od normy przy różnych wadach i schorzeniach oczu
Widzenie prawidłowe i odbiegające od normy przy różnych wadach i schorzeniach oczu2:
Widzenie prawidłowe
Pełna ostrość wzroku
Pełne pole widzenia
Zaćma
Obniżenie ostrości wzroku
Zwyrodnienie plamki żółtej
Uszkodzenie widzenia centralnego w postaci mroczka. Widzenie obwodowe prawidłowe, nie powinno być trudności z poruszaniem się. Przy zwyrodnieniu plamki druk wydaje się zniekształcony, może brakować fragmentów wyrazów.
2) W. Utnik i inni, Jak pomóc dzieciom słabowidzącym?, Lublin, 1995, s.13.
Jaskra
Utrzymujące się podwyższone ciśnienie w oku może spowodować zanik nerwu wzrokowego i ubytki w obwodowym polu widzenia. Przy zaawansowanej jaskrze druk może wydawać się wyblakły a słowa trudne do odczytania.
Zmiany w rogówce
Powodują zniekształcenia lub zamglenia obrazu i zwiększoną wrażliwość na olśnienie. Pole bez zmian. Przy zaćmie i zmianach w rogówce druk rozmywa się i traci kontrast.
Retinopatia cukrzycowa
W zaawansowanej cukrzycy mogą wystąpić wylewy krwi do siatkówki, plamki i ciała szklistego. Często towarzyszy jej zaćma. Widzenie zmienne. Przy retinopatii cukrzycowej druk może być zniekształcony lub zamglony.
Barwnikowe zwyrodnienie siatkówki
Schorzenie wrodzone, prowadzi do zwężenia pola widzenia i trudności z poruszaniem się. Przy barwnikowym zwyrodnieniu siatkówki centralne widzenie może pozostać nienaruszone, litery są wyraźne.
Widzenie połowiczne
Uszkodzenie drogi wzrokowej na odcinku mózgowym może spowodować utratę potowy pola widzenia. Widzenie połowiczne prawostronne (utrata prawej połowy pola w obu oczach) powoduje trudności w czytaniu. Widzenie połowiczne może dotyczyć także lewych, dolnych, górnych i zewnętrznych połówek pola. Widzenie centralne może być zaoszczędzone lub nie.
1. Czynniki wpływające na funkcjonowanie wzrokowe dziecka słabo widzącego
Osoby słabo widzące posiadają bardzo zróżnicowane możliwości widzenia, które uzależnione są od:
1. stanu narządu wzroku i stopnia widzenia:
· ostrości wzroku,
· pola widzenia,
· widzenia światła i barw,
· sprawności motorycznej gałek ocznych,
· zdolności łączenia obrazów z obu oczu.
2. czynników zewnętrznych, takich jak:
· rodzaj, intensywność i usytuowanie oświetlenia,
· wielkość,
· kształt,
· ilość przedmiotów,
· odległość od oczu,
· kolor,
· kontrast z otoczeniem,
· czas ekspozycji, czyli ile czasu ma osoba słabo widząca na obejrzenie danego obiektu,
· statyczność obrazu lub jego ruch w przestrzeni.
3. predyspozycji psychofizycznych osoby słabo widzącej – stałych, ogólnych i występujących w danej chwili, takich jak:
· stan zdrowia,
· ewentualne dodatkowe niesprawności,
· samopoczucie,
· inteligencja,
· motywacja,
· zdolność skupienia uwagi, itp.
Znajomość wpływu tych czynników na funkcjonowanie wzrokowe dzieci pozwala, często przy niewielkim nakładzie kosztów i starań, poprawić funkcjonowanie wzrokowe dziecka z uszkodzeniem wzroku.
Opracowała mgr Anna Wosińska
BIBLIOGRAFIA
1. Adamowicz-Hummel A. (2001): Posługiwanie się wzrokiem przez dzieci słabo widzące; w S. Jakubowski (red). Poradnik dydaktyczny dla nauczycieli realizujących podstawę programową w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum z uczniami niewidomymi i słabo widzącymi, Warszawa MEN s.37-
2. Utnik W. i inni (1995); Jak pomóc dzieciom słabowidzącym?, Lublin Poli ART. studio, s.9-16.
