Uczeń zdolny – kształcenie i wychowanie

KSZTAŁCENIE I WYCHOWANIE UCZNIA ZDOLNEGO. DEFINICJA POJĘCIA – UCZEŃ ZDOLNY.

Większość specjalistów wyróżnia co najmniej dwa kryteria identyfikowania uczniów zdolnych, kryterium psychologiczne i psychopedagogiczne.
Kryterium psychologiczne związane jest ze stosowaniem badań testowych sprawdzających poziom inteligencji, zdolności specjalnych, a także cech osobowości.
Kryterium psychopedagogiczne odwołuje się do osiągnięć ucznia. Uczeń, który ma wysokie osiągnięcia w jakiejś dziedzinie, jest uznawany za zdolnego.
Proponuję pominąć szczegółowe rozważania teoretyczne i dla potrzeb omawiania niniejszej tematyki przyjąć definicję zaproponowaną przez M. Partykę. „Uczeń zdolny to taki, który ma wysoki iloraz inteligencji, duże osiągnięcia, wysoki poziom twórczy, to znaczy, że charakteryzuje go niepokój poznawczy, umie oderwać się od utartych schematów, potrafi znaleźć się w nowej sytuacji, ma pomysły nowych rozwiązań starych problemów, nie boi się nowych rzeczy. (M. Partyka – „Zdolni, utalentowani, twórczy” 1999 str.54).
Uczniów zdolnych, ze względu na ich specyficzne potrzeby, związane z wysokim poziomem intelektualnym silną motywacją poznawczą, pogłębionymi zainteresowaniami, możemy zaliczyć do grupy dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, a więc specyfika ich rozwoju powinna być uwzględniona w toku kształcenia i wychowania.

 

CHARAKTERYSTYKA PROCESÓW POZNAWCZYCH UCZNIÓW ZDOLNYCH.

 

Podstawową cechą charakterystyczną dla uczniów zdolnych jest ich nadzwyczaj sprawne funkcjonowanie w sferze poznawczej.
Można wymienić tutaj takie cechy charakterystyczne tych uczniów jak: (M. Partyka, 1999, str..54).

• szybkie zapamiętywanie, prawidłowe kojarzenie i rozumowanie, · ciekawość świata i ludzi,
• bystrość obserwacji otoczenia,
• dociekliwość, zadawanie dużej ilości pytań,
• szeroki wachlarz zainteresowań, dużo wiadomości pozaszkolnych, niekiedy ukierunkowane uzdolnienia i pasje,
• przyjemność w wykonywaniu zadań umysłowych, umiejętność skupienia uwagi przez długi okres czasu na tym co je interesuje,
• bogata wyobraźnia, ciekawe oryginalne pomysły,
• potrzeba wyrażania swoich wrażeń, myśli i emocji w różnej formie np. w muzyce, plastyce, w formie pisemnej,
• niezależna postawa, obrona swoich poglądów, pomysłów,
• poczucie humoru.

Warto jeszcze raz podkreślić, że uczniowie zdolni zdecydowanie uczą się łatwiej i szybciej od innych. Można przyjąć tezę, o co najmniej dwuletnim przyśpieszeniu rozwoju zdolności do uczenia się u dzieci o wysokiej inteligencji.
Stosunkowo mała liczba tych uczniów traktuje wszystkie przedmioty szkolne jednakowo. Większość z nich skupia się na tych, które wzbudzają ich zainteresowanie, czasem nawet zaniedbując inne. Odrabianie lekcji nie zawsze traktują jako istotne, ponieważ odczuwają je jako ograniczanie rozwoju własnych zdolności i zainteresowań.
Stąd też obserwuje się, że tylko część uczniów zdolnych ma zadawalające wyniki w nauce. Dziecko zdolne nie zawsze jest dobrym uczniem w szkole. W wielu przypadkach obserwuje się rozbieżność między rzeczywistym jego potencjałem, a osiągnięciami szkolnymi. Są też przypadki, że dzieci wybitnie inteligentne, są bardzo złymi uczniami. Może to niekorzystnie wpływać na funkcjonowanie emocjonalne i rozwój osobowości. Jako ciekawostkę możemy podać, że niektórzy słynni ludzie, byli słabymi uczniami w szkole jak np.: Piotr Curie (ojciec zabrał go ze szkoły i uczył sam), W. Reymont.
Większość uczniów zdolnych stosuje też indywidualne, wypracowane przez siebie sposoby uczenia się. Na przykład pracują samodzielnie nad wybranym, interesującym ich zagadnieniem i wtedy lekcje szkolne są już dla nich tylko fragmentem posiadanej wiedzy.
Często uczą się też całościowo. Na początku roku szkolnego czytają cale podręczniki, a potem w ciągu całego roku, aktualizują znaną już wstępnie wiedzę.
Lubią uczyć się samotnie i samodzielnie, a naukę traktują jako przyjemność.
Chętnie też uczestniczą w dyskusjach, konkursach olimpiadach, traktując to jako swojego rodzaju przygodę intelektualną.
Młodzież zdolna ma też ogromną potrzebę zrozumienia i akceptacji przez nauczycieli i rodziców specyfiki jej funkcjonowania intelektualnego. Zależy jej na wsparciu i pomocy w przeżywanych trudnościach emocjonalnych i intelektualnych.

 

FUNKCJONOWANIE SPOŁECZNE I NIEKTÓRE CECHY OSOBOWOŚCI UCZNIA ZDOLNEGO.

 

Postawy rodziców wobec dzieci zdolnych. Rodzice nie zawsze posiadają wystarczającą wiedzę i umiejętności, które mogłyby pomóc im w zrozumieniu i właściwym podejściu do możliwości intelektualnych ich dziecka i popełniają niezamierzone błędy wychowawcze.
Jest (mniejsza ilościowo),grupa rodziców, którzy w imię wyznawanej przez siebie „filozofii wychowania”, nieświadomie niszczą i tłumią zdolnościswoich dzieci. Dążąc do realizacji ideału „dziecko grzeczne i posłuszne” bagatelizują, a nawet tłumią naturalną dużą ciekawość poznawczą i potrzebę eksploracji, poprzez zabranianie pewnych niekonwencjonalnych zachowań, dążności do eksperymentowania, zadawanie zbyt dużej ilości lub „niestosownych pytań”.
Powoduje to chwiejność emocjonalną, niepewność, a nawet lęk. W szkole dzieci takie czują się często zagubione, są nieśmiałe, nie potrafią zaprezentować swoich rzeczywistych możliwości.
Jest również grupa rodziców, którzy prezentują postawę zupełnie odmienna od omówionej powyżej. Dziecko jest dla nich wszystkim i gotowi są zrobić dla niego wszystko. Wychowują je w atmosferze pochwał i podziwu. Starają się także zintensyfikować jego rozwój poprzez różne dodatkowe, często bardzo obciążające zajęcia. Skutkiem tego mogą być takie niepożądane zachowania jak: zbytnia zarozumiałość i pewność siebie, nadmierna dążność do rywalizacji, okazywanie lekceważenia kolegom, nadmierne aprobowanie uwagi nauczyciela, okazywanie znudzenia itp. Zrozumiałe jest że w takiej sytuacji, dosyć łatwo popadają też w konflikty z otoczeniem.

 

Funkcjonowanie w grupie rówieśniczej
M. Tyszkowa w końcu lat osiemdziesiątych przeprowadziła badania dotyczące nauki szkolnej dzieci o wysokim poziomie inteligencji. Znalazły się tam również informacje dotyczące funkcjonowania ich w grupie rówieśniczej.
Okazało się, że w grupie rówieśniczej jaką jest klasa, zajmują oni o wiele bardziej zróżnicowaną pozycję niż ich przeciętni koledzy.
W szkole podstawowej należą do znacznego odsetka uczniów cieszących się uznaniem i sympatią, ale większość z nich cieszy się bardziej uznaniem niż sympatią.
Natomiast w szkołach średnich kształtuje się to już odmiennie. Niestety duży odsetek młodzieży zdolnej, w omawianych badaniach znalazł się w grupie izolowanych (79%) i odrzuconych (60%). Jest to oczywiście zjawisko niekorzystne, powodujące konsekwencje w postaci przykrych przeżyć emocjonalnych, a także niekorzystnych zachowań uczniów zdolnych jak np. tendencje do izolowania i zamykania się w sobie lub skłonność do nadmiernego konformizmu i ukrywania swoich możliwości (chcę być taki sam jak oni), celem uzyskania akceptacji grupy.
Zauważa się też taką prawidłowość, że młodzież zdolna traci na sympatii w wraz z wiekiem i starszą klasą.
Pozycja w grupie społecznej zależy w bardzo znacznym stopniu od cech osobowości ucznia zdolnego i od tego, pod jakim względem grupa go ocenia. Najczęściej cieszy się sympatią ze względu na użyteczność dla klasy, a więc można zaryzykować twierdzenie, że jest traktowany dosyć instrumentalnie.
Akceptacji przez klasę sprzyjają też, takie cechy osobowości, które upodobniają młodzież zdolną do przeciętnych uczniów m.in. niestałość uczuciowa i zaniżona samoocena. Ta ostatnia sprawia, że subiektywnie nie odczuwają oni swojej przewagi intelektualnej nad przeciętnymi rówieśnikami, co ułatwia im wzajemne kontakty i powoduje, że są spostrzegani jako skromni, koleżeńscy.
Tak więc, na podsumowanie należy stwierdzić, że ciągle aktualny do rozwiązania jest problem, jak organizować edukację dziecka zdolnego, aby nie traciło kontaktu ze swoim naturalnym środowiskiem rówieśniczym, nie doświadczało przykrych przeżyć i izolacji z racji specyfiki swojego rozwoju i maksymalnie wykorzystało swój potencjał zdolności.

Problem nadpobudliwości u dzieci zdolnych.
Dość powszechnie obserwowaną cechą dzieci zdolnych jest nadpobudliwość. Może się ona przejawiać w różnych sferach.
W sferze intelektualnej i wyobrażeniowej przejawia się w nadzwyczaj licznych pytaniach kierowanych do dorosłych, często abstrakcyjnych i trudnych intelektualnie, a także fantazjowaniem i bogatą wyobraźnią.
Dzieci zdolne mają też zazwyczaj dużo niezaspokojonych potrzeb emocjonalnych oraz wykazują większą niż przeciętne dzieci rozbieżność między rozwojem intelektualnym a emocjonalnym. Stąd też bardzo wiele z nich przejawia nadpobudliwość emocjonalną.
Nadpobudliwość w sferze sensomotorycznej przejawia się nadwrażliwością zmysłów np. na hałas, dotyk (nie tolerują np. obcisłych ubrań),niespokojnym zachowaniem na lekcji, przysłowiowym „wierceniem się w ławce”, brakiem skupienia uwagi (odbiegają myślami od tematu lekcji, zajmując się swoimi problemami).O zjawiskach tych należy pamiętać, pracując z dzieckiem zdolnym i nie traktować ich jako przejaw złej woli czy złośliwości dziecka.

 

REGULACJE PRAWNE DOTYCZĄCE UCZNIOW ZDOLNYCH.

 

Do uczniów zdolnych można zastosować następujące, aktualnie obowiązujące uregulowania prawne:

1. Przepis art. 1 pkt. 6 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty, przewiduje możliwość kształcenia wg indywidualnych programów nauczania, a także ukończenie szkoły każdego typu w skróconym czasie.
2. Z rozwijaniem umiejętności i wiedzy ucznia zdolnego związany jest system konkursów, turniejów i olimpiad. Zasady ich organizowania ustala zarządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 14 września 1992 r.
3. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 19 kwietnia 1999 r. w sprawie zasad ocenienia, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzenia egzaminów i sprawdzianów (Dz. U. nr 41 poz. 413), przewiduje możliwość promowania uczniów klas I – III szkoły podstawowej poza normalnym trybem również w ciągu roku szkolnego.
4. Zarządzenie Ministra Narodowej z 19 czerwca 1992 r. w sprawie ramowego statusu szkół publicznych (Dz. Urz. MON nr 4 poz.18) oraz Rozporządzenie z 15 lutego 1999 r. w sprawie ramowego statutu publicznej szkoły podstawowej i publicznego gimnazjum (Dz. U. Nr 14 poz. 131) nakazują określenie w statucie sposobu w jaki umożliwia szkoła rozwijanie zainteresowań uczniów, realizowanie indywidualnych programów nauczania oraz ukończenie szkoły w skróconym czasie.
5. Rozporządzenie Rady Ministrów z 4 sierpnia 1993 r. w sprawie warunków, form, trybu przyznawania i wypłacania pomocy materialnej dla uczniów (Dz. U. Nr 74 poz. 350 z późniejszymi zmianami), przewiduje stypendia Ministra Edukacji Narodowej i Prezesa Rady Ministrów, dla uczniów osiągających najlepsze wyniki w nauce.
6. Zarządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 11 marca 1991 r. określa zasady i warunki uczestniczenia wybitnie uzdolnionych uczniów w zajęciach przewidzianych tokiem studiów na kierunkach zgodnych z uzdolnieniami oraz zasady zaliczania tych zajęć (M.P. nr10 poz. 72).

 

PRACA Z UCZNIEM ZDOLNYM W SZKOLE.

 

Szkoła pracująca z uczniem zdolnym może i powinna korzystać z rozwiązań prawnych podanych powyżej. Należy zauważyć, że bardzo często stosowaną formą aktywizowania i wspierania rozwoju uczniów zdolnych jest udział w konkursach i olimpiadach.
Rzadziej wykorzystywana jest możliwość podjęcia indywidualnego programu lub toku nauki. Mogą one być realizowane na każdym poziomie kształcenia. Uczeń objęty indywidualnym tokiem może być klasyfikowany i promowany w ciągu całego roku szkolnego. Może także realizować w ciągu jednego roku szkolnego program z zakresu dwóch klas. Jest on klasyfikowany na podstawie egzaminu klasyfikacyjnego. Z wnioskiem o zezwolenie mogą wystąpić rodzice nauczyciele, a także sam zainteresowany uczeń. Zgodę wydaje dyrektor po zasięgnięciu opinii Rady Pedagogicznej i Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej. Wydanie jednej negatywnej opinii uniemożliwia wydanie zezwolenia na indywidualny program lub tok studiów.
Inne formy działalności na rzecz ucznia zdolnego to:

• możliwość promocji śródrocznej,
• praca w kołach zainteresowań,
• prowadzenie nauczania w oparciu o programy autorskie,
• kontakty ze szkołami wyższego rzędu. Ostatnio obserwuje się np. tendencje do tworzenia klas, nad którymi pieczę sprawują szkoły wyższe .

 

Nauczyciel pracujący w klasie z uczniem zdolnym powinien:

• dostosować wymagania do jego możliwości (np. zadawanie dodatkowego lub trudniejszego materiału, opracowanie referatu, polecenie prowadzenia jakiś zajęć, przygotowanie się do konkursu itp.
• czuwać, by nie doszło do dysharmonii rozwojowych,
• dbać, aby nie doszło do niekorzystnych zachowań (konflikty z grupą, izolowanie ucznia zdolnego przez grupę, wywyższanie się ponad innych i inne).

 

OGÓLNOPOLSKI SYSTEM STYPENDIALNY.

 

Stypendia są formą nagrody, ale coraz częściej też formą niezbędnego wsparcia finansowego, pozwalającego na rozwój osobisty i realizacji zamierzeń edukacyjnych. W Polsce mamy dwa wysokiej rangi wyróżnienia stypendialne:

1. Stypendium Prezesa Rady Ministrów,
2. Stypendium Ministra Edukacji Narodowej;

Stypendium Prezesa Rady Ministrów przyznawane jest uczniom szkół średnich i posiada formę comiesięcznego wsparcia pieniężnego przez 10 miesięcy (1/3 najniższego wynagrodzenia za pracę).
Kryteria przyznawania:

• stypendium może otrzymać jeden uczeń danej szkoły średniej, który uzyskał najwyższą średnią ocen w wyniku rocznej klasyfikacji ( nie niżej jednak niż 4,76) i co najmniej bardzo dobrą ocenę z zachowania;
• alternatywnie- uczeń o wybitnym wyraźnie ukierunkowanych uzdolnieniach, potwierdzonych ocenami celującymi w jakiejś dziedzinie wiedzy i mający co najmniej oceny dobre z pozostałych przedmiotów.

Stypendium Ministra Edukacji Narodowej przyznawane jest wybitnie uzdolnionym uczniom szkół średnich za osiągnięcia w danym roku szkolnym.
Ma formę jednorazowej nagrody pieniężnej.
Kryteriami przyznawania są m.in.:

• udział w międzynarodowych olimpiadach lub innych międzynarodowych zawodach;
• tytuł laureata uzyskany na ogólnopolskiej olimpiadzie lub konkursie na pracę naukową;
• inne dodatkowe osiągnięcia np. indywidualny tok studiów, celujące i bardzo dobre wyniki w nauce wg indywidualnego toku, publikacje.

 

OLIMPIADY, TURNIEJE, KONKURSY.

 

Dla uczniów szkół podstawowych organizowane są konkursy przedmiotowe o zasięgu wojewódzkim.
Dla uczniów szkół ponadpodstawowych organizowane są olimpiady z przedmiotów ogólnokształcących i turnieje z przedmiotów zawodowych.
Niektóre uczelnie przyznają laureatom olimpiad przywileje przy przyjmowaniu na I rok studiów.
Inną forma konkursów są konkursy na prace naukowe dla uczniów szkół średnich.

 

POZASZKOLNE FORMY DZIAŁALNOŚCI NA RZECZ DZIECI I MŁODZIEŻY ZDOLNEJ.

 

Towarzystwo Szkół Twórczych.
Celem towarzystwa jest współdziałanie szkół w zakresie doskonalenia procesu nauczania i wychowania poprzez projektowanie, wdrażanie i upowszechnianie innowacji pedagogicznych.
Aktualnie towarzystwo skupia kilkadziesiąt liceów i szkół zawodowych i jest największą kuźnią olimpijczyków.
Odnośnie pracy z uczniem zdolnym proponuje ono między innymi:

• rozluźnienie systemu klasowo-lekcyjnego i szersze korzystanie z indywidualnego toku nauki;
• możliwość łączenia nauki w szkole i średniej lub w liceum i na uczelni;
• prowadzenie prac badawczych w pracowniach szkolnych i pozaszkolnych;
• obozy naukowe;
• obowiązek pomocy w nauce młodszym kolegom.

 

Krajowy Fundusz na Rzecz Dzieci.
Działalność funduszu opiera się na pracy społecznej jego członków, którymi są: naukowcy, artyści, pedagodzy, publicyści, studenci i in. Dofinansowany jest przez sponsorów.
Stypendystami mogą być uczniowie szkół podstawowych i średnich o wybitnych uzdolnieniach poznawczych, technicznych, muzyczno-baletowych i plastycznych.
Proponowane formy pomocy to nieodpłatny udział w zajęciach na uczelniach, warsztatach badawczych, seminariach, obozach ogólnorozwojowych, spotkaniach zagranicznych.
Fundusz umożliwia też dofinansowanie udziału w obozach językowych, w kursach muzycznych, warsztatach i wystawach plastycznych, pomoc w zakupie instrumentów muzycznych i prenumeracie czasopism popularno-naukowych.

Placówki oświatowo wychowawcze.

Placówki te prowadzą edukację pozaszkolną. Są to domy kultury, ogniska pracy pozaszkolnej, ośrodki sportów i inne.
Rozwijają przede wszystkim zainteresowania plastyczne, muzyczne i sportowe.

Samorząd terytorialny.
Samorządy niektórych gmin, podjęły inicjatywę wspierania uczniów zdolnych i wprowadziły dla nich systemy stypendialne.
Jako pierwsza uczyniła to Gdynia w 1992 roku, a potem za jej przykładem poszło kilkanaście gmin województwa gdańskiego.
O stypendium samorządu miasta Gdyni mogą ubiegać się uczniowie szkół podstawowych o wybitnych uzdolnieniach poznawczych lub artystycznych, najzdolniejsi uczniowie szkół średnich, studenci zamieszkali na stałe w Gdyni oraz młodzież pochodzenia polskiego zamieszkała na terenie byłego ZSRR i ucząca się w Trójmieście (szkoły i uczelnie wyższe).

 

Fundacja „Primus inter Pares”
Ogólnym celem fundacji jest wspomaganie i promowanie uzdolnionej młodzieży. Obejmuje ona opieką uczniów szkół podstawowych, średnich i studentów. W szczególności realizuje następujące zadania:

• organizuje kolejne edycje konkursu na najlepszego studenta „Primus inter Pares”.
• propaguje ideę nauczania języków obcych, jako sposobu zwiększania szans życiowych uzdolnionej młodzieży, szczególnie ze środowisk zaniedbanych i wiejskich. Młodzież ma możliwość bezpłatnego udziału w kursach językowych.
• prowadzi szkolenia dla nauczycieli pracujących z dziećmi uzdolnionymi językowo.
• organizuje konferencje i seminaria dotyczące dzieci zdolnych.
• zbiera środki na dofinansowanie kształcenia uzdolnionej młodzieży w kraju i za granicą.

 

Fundusz Pomocy Młodym Talentom Jolanty i Aleksandra Kwaśniewskich.
Fundacja pomaga uzdolnionym dzieciom, które z powodu różnych barier nie mogą kontynuować nauki lub w pełni rozwijać swoich uzdolnień i zainteresowań. Udziela pomocy o charakterze finansowym, rzeczowym, organizacyjnym i merytorycznym. Stypendia są wręczane corocznie z okazji Święta Odzyskania Niepodległości.

 

Poradnie psychologiczno pedagogiczne.
Minister Edukacji Narodowej w publikacji pt. „O uczniu zdolnym” wydanym w serii „Biblioteczka Reformy” przewiduje silniejsze niż dotychczas zaangażowanie poradni psychologiczno-pedagogicznych w działalność na rzecz dzieci zdolnych.
Najważniejsze działania poradni w tej dziedzinie powinny być następujące:

1. Diagnoza potencjałów i uzdolnień, która powinna uwzględnić wyniki przeprowadzonych przez poradnię badań oraz informacje zebrane w szerokim wywiadzie od rodziców, nauczycieli, pedagogów szkolnych, osób prowadzących zajęcia pozalekcyjne, a nawet rówieśników. W związku z tym wskazana jest pomoc poradni tym osobom w ukierunkowaniu obserwacji i ewentualnie opracowanie dla nich arkuszy obserwacyjnych. W diagnozie należy opisać nie tylko mocne strony badanego, ale również czynniki ograniczające jego rozwój oraz określić zdolności rozwojowe na najbliższy okres i wskazać możliwości ich realizacji.
2. Opiniowanie wniosków o objęcie dziecka szczególnymi formami edukacyjnymi (indywidualny tok lub program promocja śródroczna i in.).
3. Wspieranie uczniów uzdolnionych w formach grupowych jak i zindywidualizowanej pomocy w zakresie:
   • umiejętności interpersonalnych,
   • kontroli emocji,
   • zdolności twórczych,
   • umiejętności uczenia się,
   • wyboru dalszej drogi kształcenia ( m. in. wybór zawodu),
   • korzystnej samooceny.
4. Pomoc szczególnie zdolnym uczniom niepełnosprawnym.
5. Współpraca ze środowiskiem rodzinnym m. in. w zakresie:
   • identyfikacji uzdolnień ( rozmowy, literatura, prelekcje, dostarczanie arkuszy obserwacyjnych),
   • formowania prawidłowych relacji rodzinnych (uwzględnianie potrzeb rozwojowych wszystkich dzieci w rodzinie, przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji na dziecku zdolnym),
6. Współpraca ze szkołą i innymi instytucjami kształcenia i wychowania poprzez:
   • konsultacje dla zainteresowanych osób ( nauczyciele, wychowawcy, instruktorzy),
   • udostępnianie narzędzi badawczych możliwych do zastosowania w szkole, – prowadzenie obserwacji dzieci na terenie szkół, przedszkoli ewentualnie innych placówek,
   • pomoc szkołom i innym placówkom w opracowaniu programów dydaktyczno-wychowawczych dla dzieci zdolnych.
7. Organizowanie szkoleń dla kadry pedagogicznej.
8. Współpraca z różnymi instytucjami wspierającymi rozwój uczniów zdolnych.
9. Gromadzenie wszelkich informacji na temat uczniów zdolnych i udzielanie jej zainteresowanym osobom ( rozwiązania prawne, programy, formy edukacji, literatura i inne).

 

PRZYKŁADY PROGRAMÓW WSPOMAGAJĄCYCH ROZWÓJ UCZNIÓW ZDOLNYCH.

 

Specjaliści (psycholodzy, pedagodzy, nauczyciele) od dawna pracowali nad stworzeniem różnorodnych koncepcji kształcenia i wychowania uczniów zdolnych, wykorzystując w tym celu, idee pedagogiki twórczości, psychologii uczenia się i myślenia. Wychodząc z założenia, że na funkcjonowanie w szkole wpływa nie tylko ogólny rozwój umysłowy, ale także zdolność do twórczego myślenia oraz prawidłowy rozwój społeczny, proponują oni różnorodne programy edukacyjno rozwojowe adresowane do dzieci zdolnych. Są to programy autorskie, konstruowane dzięki własnym doświadczeniom ich autorów w pracy z dziećmi zdolnymi, bądź też adaptacje programów od dawna używanych w krajach Europy Zachodniej i Stanach Zjednoczonych.

 

Program „Porządek i przygoda, lekcje twórczości”- K. Szmidta.

Program „Porządek i przygoda, lekcje twórczości” powstał z inicjatywy pracownika naukowego Uniwersytetu Łódzkiego”, K. Szmidta. Jest on adresowany do uczniów ostatniej klasy szkoły podstawowej i szkół ponadpodstawowych.
Składa się z trzech części:
W pierwszej części pt. „Cele kształcenia i wychowania” przedstawiono zadania, które powinny być realizowane na lekcjach twórczości, a także efekty jakie należy osiągnąć. Dotyczą one zasobu wiadomości, umiejętności poznawczych oraz dyspozycji emocjonalno-motywacyjnych i działaniowych uczniów.
Podstawowym celem stawianym w programie jest rozwinięcie postawy twórczej u uczestników.
W części drugiej pt. „Treści kształcenia i wychowania” zaprezentowano układ i dobór treści kształcenia. Zawiera ona treści teoretyczne oraz różnorodne ćwiczenia, prowadzące do zdobycia określonego zasobu wiedzy i umiejętności twórczych oraz sprzyjające kształtowaniu odpowiednich postaw społecznych uczniów.
Przykładowo w pierwszym roku pracy przewiduje się następujące treści kształcenia:

• ćwiczenia rozwijające samowiedzę,
• ćwiczenia w dostrzeganiu i formułowaniu problemów,
• ćwiczenia rozwijające umiejętności rozwiązywania problemów,
• ćwiczenia stymulujące pomysłowość i oryginalność,
• ćwiczenia kształtujące umiejętność współdziałania w grupie,
• ćwiczenia ekspresji twórczej,
• ćwiczenia kształtujące zaradność i przedsiębiorczość,
• ćwiczenia pobudzające twórcze obserwacje świata.

Część trzecia

• „Problemy realizacji programu”
• obejmuje zasady doboru i kształtowania układu treści kształcenia, sposoby realizacji programu, a także opis miejsca jego realizacji.

Na koniec podano szczegółową bibliografię przedmiotu obejmującą wydawnictwa w języku polskim. „Trening ogólnorozwojowy dla dzieci zdolnych, z młodszych klas szkoły podstawowej” – I. Tokarskiej.

 

Program stanowi propozycję dla osób (psycholodzy, pedagodzy, nauczyciele) pracujących w rożnych placówkach edukacyjnych zarówno w szkołach jak i kształcenia i wychowania pozaszkolnego. Warunkiem jest odpowiednie przygotowanie do prowadzenia zajęć (doświadczenie w pracy grupowej, szkolenie z zakresu myślenia twórczego).
Ćwiczenia mogą być przeznaczone dla dzieci wybitnie zdolnych, ale umiejętnie dobrane, również dla uczniów o przeciętnym poziomie rozwoju. Prezentowany program jest projektowany dla klas II – V szkoły podstawowej, a więc dla dzieci które już dobrze opanowały technikę pisania i czytania.
Celem programu jest stymulowania i rozwój w miarę możliwości wszystkich najistotniejszych sfer funkcjonowania jednostki tj. intelektu, emocji, ekspresji słownej, plastycznej, ruchowej, a także umiejętności dobrego współżycia z ludźmi.
Propozycje ćwiczeń zostały pogrupowane w trzy podstawowe bloki tematyczne:

• myślenie twórcze,
• umiejętność bycia z ludźmi, zdolności społeczne,
• ekspresja emocji i twórczości w zajęciach plastycznych i ruchowych.

Warto podkreślić, że w każdej z grup ćwiczeń uwzględniono stymulację czynnika twórczego.

 

Program „Odyseja umysłu”.

„Odyseję umysłu” stworzył w 1978 r. dr C. Samuel Micklus, wykładowca Rowan Uniwersity w New Jersey, USA.. Do Polski trafił za sprawą prof. J. Sołowiej z Uniwersytetu Gdańskiego.
Głównym celem programu jest nauczenie młodzieży kreatywności i jej praktycznego zastosowania.
Szczegółowe cele to m in. kształcenie:

• myślenia rozbieżnego, czyli szukania wielu rozwiązań jednego problemu,
• eksperymentowania i przepracowywania rozwiązań,
• niezależności w myśleniu i działaniu,
• autoprezentacji i publicznych wystąpień,
• tolerancji dla odmiennych pomysłów i osobowości,
• łączenia i praktycznego stosowania wiedzy z wielu dziedzin,
• pracy w zespole i komunikacji międzyludzkiej,

Praca odbywa się w 5 – 7 osobowych drużynach reprezentujących macierzyste organizacje albo placówki oświatowe (szkoły, uczelnie, ośrodki pracy pozaszkolnej i in.). Można je prowadzić na różnych poziomach, oprócz dzieci zdolnych, także dla uczniów przeciętnych.
Drużyna pracuje pod kierunkiem jednego lub kilku trenerów . Trener uczy jak generować pomysły, ale sam nie podsuwa rozwiązań. Muszą to zrobić same dzieci.
Praca odbywa się w czterech grupach wiekowych:
I – 5 r. ż. do 10 r. ż.
II – 11 r. ż. do13 r. ż.
III – 14 r. ż. do18 lat,
IV – studenci.
Praca drużyny polega na tym, że corocznie wybiera ona jeden z pięciu przygotowanych na dany rok szkolny problemów długoterminowych.

Potem przez kilka miesięcy wymyśla jego rozwiązanie. Efekty swojej pracy prezentuje wiosną na konkursie w formie 8-minutowej inscenizacji. Laureaci konkursu na poziomie krajowy mają szansę zaprezentować się na konkursie europejskim i światowym.
Przykładowo problemy mogą mieć charakter mechaniczny (zbudować pojazd, który jest częścią fabularnego przedstawienia, a jego konstrukcja musi spełniać określone warunki), strukturalny (zaprojektowanie i zbudowanie zadanej struktury z drzewa balsa i kleju), teatralny (zadaniem jest stworzenie oryginalnego i dowcipnego przedstawienia w oparciu o określony temat).
Oprócz pracy nad zadaniami długoterminowymi drużyna trenuje tzw. problemy spontaniczne. Są to zadania, których rozwiązania drużyna musi stworzyć w przeciągu kilku minut po ich poznaniu. Takie szybkie myślenie na konkretne życzenie uczy m. in. umiejętności improwizacji, działania w warunkach niedoboru czasu, umiejętności efektywnej współpracy członków grupy. Trenowanie problemów spontanicznych ma też na celu przygotowanie się do konkursu, gdyż drużyna oprócz prezentacji rozwiązania problemu długoterminowego, ma obowiązek wziąć udział w rozwiązywaniu problemów spontanicznych. Problemy spontaniczne mogą mieć charakter zadań lingwistycznych lub praktycznych.

 

Bibliografia
1. Eby Judy W. , Smutny John F.: Jak kształcić uzdolnienia dzieci i młodzieży. Warszawa WSiP, 1998.
2. Hornowski B.: Rozwój inteligencji i uzdolnień specjalnych . Warszawa WSiP, 1978.
3. Lewis D.:Jak wychować dziecko zdolne. Warszawa PLWL 1988.
4. Ministerstwo Edukacji Narodowej o uczniu zdolnym. Warszawa Wyd. MEN 1999.
5. Partyka M.: Zdolni, utalentowani, twórczy. Warszawa CMPPP 1999.
6. Szmidt K.J., Rakowiecka B., Okraszewski K.: Program edukacyjny- Porządek i Przygoda, Lekcje Twórczości. Warszawa WSiP 1997.
7. Szmidt K.J.: Przewodnik metodyczny dla nauczycieli- Porządek i Przygoda Lekcje Twórczości. Warszawa WSiP 1997.
8. Tokarska I.: Trening ogólnorozwojowy dla dzieci zdolnych, z młodszych klas szkoły podstawowej. XI Zeszyt Promocji Oświatowych, Warszawa Wydział Oświaty Gminy Warszawa – Centrum 1997.

 

Powrót do PORADY